Οι ιδεολογίες

Πέμπτη, 04 Απρίλιος 2019 20:18 | | E-MAIL ΕΚΤΥΠΩΣΗ

Ιδεολογία είναι ένα σύστημα αρχών, ένα σύνολο ιδεών μιας κοινωνικής ομάδας ή τάξης, η οποία έχει στόχο τη διόρθωση, τη μεταρρύθμιση και την ανασυγκρότηση με στόχο τη βελτίωση ή και την αλλαγή εκ βάθρων ολόκληρης της κοινωνίας, προτείνοντας και προτάσσοντας νέα κοινωνικά πρότυπα. Είναι ένας ενιαίος τρόπος αντιμετώπισης των υποθέσεων και των ζητημάτων, που αντανακλά η κοινωνική πραγματικότητα, διαμορφώνεται μέσα από αντιπαλότητες, διαμάχες και αγώνες στην κοινωνική εξέλιξη και αποτελεί την έκφραση των ανισοτήτων που επικρατούν και της προσπάθειας μείωσης ή και εξάλειψης των κοινωνικών διαφορών, διακρίσεων και αδικιών.
Όσοι ασπάζονται μια συγκεκριμένη ιδεολογία θεωρούν ότι κατέχουν την αυθεντική όψη αλλά και τις γενεσιουργές αιτίες της κοινωνικής πραγματικότητας, συνδιαλέγονται και συμπλέουν με τους ομοϊδεάτες τους και αντιμετωπίζουν ως αντιπάλους όσους δεν έχουν τις ίδιες αντιλήψεις με αυτούς, απόψεις και θέσεις. Συσπειρωμένοι και ομαδοποιημένοι θεωρούν το αλάθητο δική τους κατάκτηση και προσπαθούν να επιβάλουν τις αρχές τους και να κυριαρχήσουν στα πλατιά στρώματα της κοινωνίας. Παρά τη θετική γενικά προσφορά τους, ο φανατισμός και η τύφλωση, ως αποκλειστικά στοιχεία διαμόρφωσης κοινωνικής και πολιτικής ταυτότηταςείναι η κορύφωση των επιλογών αυτών με τις αντιπαραθέσεις και τις συγκρούσεις να είναι αναπόφευκτες, με κατάληξη πολλές φορές σε απροσδιόριστες και ανέλεγκτες καταστάσεις.
Κυρίαρχες ιδεολογίες είναι αυτές που επέφεραν μεγάλες αλλαγές και ανατροπές διαχρονικά στο κοινωνικό σύστημα, που διεύρυναν το πνεύμα, όξυναν τον νου και συντέλεσαν στη δημιουργία, την οργάνωση, τη δομή και τη διάρθρωση της ανθρωπότητας. Ιδεολογικές αφετηρίες έχουν ο καπιταλισμός, ο κομμουνισμός, ο σοσιαλισμός, ο αναρχισμός, οι θρησκείες, ο ρατσισμός κ.ά. με πολλές παραλλαγές και αποχρώσεις η κάθε μία, που και σήμερα δεσπόζουν, επηρεάζουν και διαμορφώνουν την πορεία της μεγάλης πλειονότητας του παγκόσμιου πληθυσμού των ανθρώπων, οι οποίοι στις αρχές και τις ιδέες στήριξαν και στηρίζουν την ύπαρξή τους και προσδοκούν την καλυτέρευση της ζωής τους.
Η σημασία τους είναι τεράστια για την κοινωνική πραγματικότητα. Με βάση αυτές γίνεται η άσκηση της εξουσίας, η λήψη των αποφάσεων, η σχεδίαση της κατεύθυνσης της εκπαίδευσης, η παρέμβαση στη διάπλαση και ανάδειξη ή όχι των ηθικών και πνευματικών αξιών, η διαχείριση και η κατανομή του παραγόμενου πλούτου, ο έλεγχος και η επιτήρηση όλων των ενεργειών στα μέσα παραγωγής, αλλά και οι παρεμβάσεις για την αλλαγή και επιβολή νέων παραγωγικών σχέσεων.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οποιαδήποτε σκέψη, συλλογισμός, απόφαση έχει να κάνει με ιδέες και πολύ περισσότερο στη σφαίρα είτε της γνώσης είτε της ηθικής. Γράφει ο καθηγητής του Κ.Π.Α. Κύρκος Δοξιάδης σχετικά: «Το ζήτημα της ηθικής εντάσσεται στην ιδεολογία εφόσον αφορά και αυτό, ας το πω έτσι απλά, ιδέες. Είτε μιλάμε για ιδέες ως απεικονίσεις γνωστικών αντικειμένων είτε μιλάμε για ιδέες ως ηθικές έννοιες, και στη μία και στην άλλη περίπτωση περί ιδεών πρόκειται. Δηλαδή εκτιμώ ότι ο όρος “ιδέα” είναι αρκετά αποκαλυπτικός, με την έννοια ότι προϋπάρχει της διάκρισης μεταξύ γνώσης και ηθικής. Είναι ένας όρος που αφορά εξίσου και τις δύο σφαίρες».
Φαίνεται ότι δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνία χωρίς ιδεολογία. Αν δεχθούμε το αντίθετο, πέρα από το ότι και αυτό είναι μια θέση που βασίζεται στις ιδέες, δεν σημαίνει ότιπρέπει να αποποιούμαστε την ατομική ευθύνη με τη μη κατάθεση τεκμηριωμένων και εφαρμόσιμων γνωμών και προτάσεων, αφού η αντίληψη του περιεχομένου, η ερμηνεία, η ανάλυση κ.λπ.γίνονται κάτω από μια συνειδητά ή όχι σχηματισμένη ιδεολογική άποψη. Η κριτική απέναντι σε όλα τα είδη των ιδεολογιών είναι απαραίτητη και επιβάλλεται, αφού έτσι η εξουσία θα αναγκάζεται να προσαρμόζεται και να κάνει επιλογές και πράξεις, με σχετική νομιμοποίηση, με τη χάραξη της πολιτικής να γίνεται κάτω από την επίκληση συγκεκριμένων ιδεολογικών αναφορών. Όμως και τότε αναπτύσσεται και παγιώνεται ένα σύστημα δήθεν ηθικών πεποιθήσεων, όπου στο όνομά του ασκούνται οι πιο βίαιες, οι πιο καταστροφικές, οι πιο παράφορες εκκαθαρίσεις από τους εμπόρους των κατευθυνόμενων ιδεολογιών.
Ωστόσο, το «τέλος των ιδεολογιών» που υποστηρίχθηκε κυρίως από Αμερικανούς πολιτικούς επιστήμονες από την αρχή της δεκαετίας του 1960 – λόγω κυρίως του δευτέρου παγκόσμιου πολέμου, όπου τα όπλα δεν είχαν «προτίμηση» σε κάποιεςιδεολογίες – τους δικαίωσε μόνο μερικά, αφού μια σειρά από τρανταχτά γεγονότα που ακολούθησαν, όπως ο πόλεμος του Βιετνάμ, ο Μάης του ’68, η άνοιξη της Πράγας και πολλά λαϊκά κινήματα σε όλο τον κόσμο έδειξαν ότι οι ιδεολογίες υπάρχουν, παρά την πτώση αργότερα του κομμουνισμού και τη μη ουσιαστική ανταπόκριση των σοσιαλιστικών κομμάτων. Ο καθηγητής στο Α.Π.Θ. Φοίβος Γκικόπουλος γράφει σχετικά: «[…] ο θάνατος των ιδεολογιών είναι ένα ιδεολογικό σύνθημα από τα πιο κοινότοπα και άθλια. Όπως η φιλοσοφία, οι ιδεολογίες δεν πεθαίνουν: όπως ο θάνατος της φιλοσοφίας είναι μια φιλοσοφική διαπίστωση, έτσι και ο θάνατος των ιδεολογιών είναι μια ιδεολογία» και παρακάτω: «Αυτό που επιτρέπει την υπέρβαση της ιδεολογίας είναι η επιστήμη. […] Αν η επιστήμη πρέπει να κυβερνήσει τις ιδέες και την πολιτική, είναι σαφές ότι η υπόθεση του ιστορικού υλισμού έχει απόλυτη ανάγκη από νέες επιβεβαιώσεις και άρα και νέες διατυπώσεις».
Ενόσω η εκμετάλλευση του ανθρώπου από τον ίδιο τον άνθρωπο κυριαρχεί και οι τεράστιες ανισότητες υπάρχουν ή ακόμη και διευρύνονται, οι εξαρτήσεις γίνονται πιο στυγνές, με την απογοήτευση, τον μαρασμό και την κατάθλιψη να πολλαπλασιάζονται, με τη φτώχεια και την εξαθλίωση να περιζώνουν ολοένα και περισσότερους, τόσο οι ιδεολογίες θα υφίστανται και θα συντρέχουν με τις πρωτοπόρες αντιλήψεις, σκέψεις και προβληματισμούς. Είναι ανάγκη να βρεθούν πάλι δυναμικά στο προσκήνιο, να στοιχηθούν πίσω τους οι εκμεταλλευόμενες μάζες και να στηρίξουν επάνω τους τις προσδοκίες και τις ελπίδες τους, αφού χωρίς προοδευτική ιδεολογία-θεωρία δεν μπορεί να υπάρξει προοδευτική πράξη.

ΔΕΙΤΕ ΤΑ ΟΛΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΑΡΘΡΑ
του Ανδρέα Πετρουλάκη
Το κλίκ της ημέρας
του Ανδρέα Πετρουλάκη

Πρόσφατα Νέα

LINARDI
Koutsoviti