από τον Βασίλη Γεωργιάδη

[Μια που καθυστερήσαμε στο ραντεβού με την παρούσα, δεύτερη Σπαρτιατική Τυπο-γραφία, ας προτάξουμε ένα σχόλιο -δίκην απολογίας: μία από τις παραμέτρους της εκάστοτε επιλογής του ιστορικού δημοσιεύματός μας, όπως είχαμε συμφωνήσει με τη Διεύθυνση του Λ.Τ., θα ήταν και τυχόν αφορμές που προκύπτουν από την τρέχουσα ειδησεογραφία. Και, παρ’ ότι δεν ήμασταν ανυποψίαστοι για τις αναλογίες των καιρών μας με προηγούμενες ιστορικές περιόδους του Τόπου (και του Τύπου) μας, πολλές φορές αισθάνομαι πως η επικαιρότητα αρέσκεται να μας προκαλεί διαρκώς…: οι πρόσφατες μαζικές κοπές πλήρους ανάπτυξης δένδρων σε δημοτικά άλση και πάρκα, η προσπάθεια να …φωτίσει και τη Σπάρτη η Ολυμπιακή Φλόγα, οι διαμαρτυρίες των τοπικών κοινωνικών εταίρων για την επιχειρούμενη «αναδιάρθρωση» των περιφερειακών Πρωτοδικείων (πρόχειρες σταχυολογήσεις της τελευταίας περιόδου του τοπικού Τύπου) εμφανίζονται προκλητικά παρόμοιες με όσα αποτυπώνονται σε φύλλα σπαρτιατικών εφημερίδων πριν από 70, 90 ή …110 χρόνια! Δεν ξέρω αν αυτό θα πρέπει να διασκεδαστεί με «φιλοσοφικές» κοινοτοπίες για το αμετάβλητο της κοινωνικής φύσης του ανθρώπου και άλλα τέτοια ή να μας οδηγήσει σε μελαγχολικές διαπιστώσεις για την εντός και επί τα αυτά διαχρονική ανακύκληση της ζωής της σπαρτιατικής επαρχίας… Ας το κρίνουν οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ αυτό…]

Αλλά, ας περάσουμε στο σημερινό μας θέμα: δεν γνωρίζουμε εάν θα έχουν συνέχεια οι δημόσιες παραστάσεις και οι προσωπικές επαφές που προσπάθησαν να επιτύχουν την τροποποίηση της αποφασισμένης πορείας της «ολυμπιακής φλόγας», ώστε να διέλθει και από τη Σπάρτη. Ίσως και η αργοπορία αυτών των αντιδράσεων να μην άφηνε πολλά περιθώρια αλλαγής των αποφασισμένων σχεδιασμών…

Τα σχετικά δημοσιεύματα, όμως, δίνουν την αφορμή να επιχειρήσουμε μια αναδρομή στο παρελθόν της σχέσης της διαδρομής της Φλόγας με τη Σπάρτη. Και δεν αναφέρομαι στο αρνητικό -εν μέσω πανδημίας- αποτύπωμα της τελευταίας διέλευσης, του 2020, που, λόγω της προκλητικής περιφρόνησης κάθε υγειονομικού πρωτοκόλλου, αποτέλεσε και την αιτία διακοπής της περαιτέρω πορείας της, ούτε στην προηγούμενη διέλευσή της το 2004.

Θα πάμε …λίγο πιο πίσω, σε μια σημαντική στιγμή για την καθιέρωση του θεσμού, αφού η Αφή της Φλόγας στον αρχαιολογικό χώρο της Ολυμπίας και η σκυταλοδρομία μεταφοράς της έγινε για πρώτη φορά για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936, στο Βερολίνο. Θεωρήθηκε δε τόσο επιτυχής έμπνευση, που, έκτοτε, καθιερώθηκε να μεταφέρεται η Ολυμπιακή Φλόγα από την αρχαία Ολυμπία στον τόπο που τελούνται οι Αγώνες και να ανάβεται με αυτήν βωμός στο ολυμπιακό στάδιο κατά την τελετή έναρξης.

Στην πρεμιέρα, λοιπόν, του θεσμού, η τότε Σπάρτη βρήκε τον τρόπο να …ξεπλύνει το «στίγμα» του «…πλην Λακεδαιμονίων». Αλλά ας αφήσουμε το δημοσίευμα της εφημερίδας «ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΑ ΝΕΑ» της 19ης Ιουλίου 1936 [1] να μας πει τον τρόπο:

«ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΕΛΕΤΗ
ΘΑ ΑΠΟΣΤΕΙΛΩΜΕΝ ΑΠΟ ΤΑΣ ΟΧΘΑΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΤΑ ΚΛΩΝΟΝ ΔΑΦΝΗΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ
Η ΤΕΛΕΤΗ ΟΡΓΑΝΩΘΗ ΥΠΟ ΤΗΣ «ΥΠΑΙΘΡΙΟΥ ΖΩΗΣ» ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ

Ἡ Σπάρτη, μὲ τὸ ἔνδοξον ἱστορικόν της παρελθόν, κατόπιν εἰσηγήσεως τῆς «Ὑπαιθρίου Ζωῆς» Ἀθηνῶν, θὰ ἀποστείλη εἰς τὴν Ὀλυμπιάδα τοῦ Βερολίνου κλῶνον δάφνης ἀπὸ τὰς ὄχθας τοῦ Εὐρώτα. Πρόκειται περὶ μιᾶς σπουδαιοτάτης ἑορτῆς, ἡ ὁποία θὰ προσλάβη ἐπισημώτατον χαρακτήρα, καὶ θὰ γίνη ἀφορμὴ νὰ διαφημισθῆ, νὰ ὠφεληθῆ δηλαδὴ τουριστικῶς ἡ πόλη μας. Δὲν ἀμφιβάλλομεν συνεπῶς ὅτι ἡ συμμετοχὴ τοῦ πλήθους θὰ εἶνε ἀθρόα, ἐπιβάλλεται ἄλλωστε νὰ εἶνε τοιαύτη.

Ὁ ἀντιπρόεδρος τῆς «Ὑπαιθρίου Ζωῆς» κ. Δ. Μητρόπουλος ἀφικνεῖται μετὰ μελῶν τῆς Ὀλυμπιακῆς ἐπιτροπῆς προκειμένου νὰ ἀντιπροσωπεύσωσιν ἐπισήμως τὴν «Ὑπαίθριον», τῆς ὁποίας τὸ ἐνταύθα παράρτημα ἔχει ὀργανώσει ὄλας τὰς λεπτομερείας τῆς ἑορτῆς.

Συμφώνως μὲ τὸ καταρτισθὲν πρόγραμμα, ἡ τελετὴ θὰ γίνη σήμερον τὸ ἀπόγευμα -ἡ ἀκριβὴς ὥρα δὲν καθωρίσθη καθ’ ἣν στιγμὴν γράφομεν- εἰς τὸν παρὰ τὸν Ναὸν τῆς Ὀρθίας Ἀρτέμιδος χῶρον, πλησίον του Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Σπυρίδωνος. Ἐκεῖ θὰ παραστοῦν ἀπασαι αἳ ἀρχαὶ τῆς πόλεως, οἱ Σύλλογοι καὶ τὰ Σωματεῖα, καὶ ἡ ἀνασυγκροτηθεῖσα Φιλαρμονική μας, τὴν ὁποίαν πιθανώτατα θὰ διευθύνη ὁ διαπρεπὴς μαέστρος κ. Δ. Μητρόπουλος.

Ἡ ἔναρξις τῆς ἑορτῆς θὰ γίνη διὰ τῆς ἀνυψώσεως τῶν σημαιῶν Ἑλληνικῆς, Γερμανικῆς καὶ Ὀλυμπιακῆς καὶ διὰ τὴ ἀνακρούσεως τῶν ἐθνικῶν ὕμνων. Κατόπιν θὰ ἐπακολουθήσουν προσφωνήσεις καὶ ἡ παράδοσις τῆς δάφνης εἰς τοὺς δρομεῖς. Ὑπὸ τοῦ τμήματος τῆς «Ὑπαιθρίου Ζωῆς» Σπάρτης ὀργανώνεται ἐντατικὰ ἡ ἑορτή, ἡ ὁποία ἔχει ἀνατεθεῖ εἰς τὸ Συμβούλιον καὶ εἰς τὸν Γέν. Γραμματέα κ. Νίκ. Λεώπουλον, τοῦ Προέδρου κ. Χρ. Γιαννόπουλου ἀπουσιάζοντος εἰς Ἀθήνας.

Τὴν Δευτέραν θὰ γίνη ἐκκίνησις τῶν δρομέων, οὖς θὰ παρακολουθήσουν δὶ’ αὐτοκινήτου ἡ Ἐπιτροπὴ τῶν Ἀθηνῶν, ἀντιπρόσωπος τῆς «Ὑπαιθρίου» καὶ τοῦ Δήμου Σπαρτιατῶν. Οἱ δρομεῖς, ἑξήκοντα τὸν ἀριθμόν, ἕκαστος τῶν ὁποίων θὰ τρέχη ἀπὸ ἐν χιλιόμετρον, θὰ φθάσουν ταυτοχρόνως μὲ τὸν δρομέα ἐξ Ὀλυμπίας εἰς Τρίπολιν, τὴν 1.30 πρωινήν της Τρίτης.

Εἰς Τρίπολιν θὰ γίνη ἄλλη μεγαλοπρεπὴς τελετὴ καθ’ ἣν θὰ παραδοθῆ ἡ δάφνη τοῦ Εὐρώτα εἰς τὸν κ. Νικολαΐδην, ἴνα ὁμοὺ μετὰ τῆς ἐλαίας τοῦ Παρθενῶνος εἰς κοινὸν στέφανον κατατεθῆ εἰς τὸ μνημεῖον τοῦ Ἀγνώστου Γερμανοῦ Στρατιώτου εἰς Βερολίνον κατὰ τὴν ἐκεῖ γενησομένην τελετὴν τῆς 30ης Ἰουλίου, εἰς τὴν ὁποίαν θὰ ἀντιπροσωπευθῆ καὶ ἡ «Ὑπαίθριος Ζωή».

Ὁ κλάδος τῆς δάφνης τοῦ Εὐρώτα θὰ εἶναι ἀρκετὰ μεγάλος, θὰ φέρη τὰς ταινίας «Ὑπαίθριος Ζωὴ Σπάρτης» καὶ «Δῆμος Σπάρτης».

Ἀπὸ τὴν ἑορτὴν θὰ ληφθοῦν πολλαὶ καὶ ὡραῖαι ἀναμνηστικαὶ φωτογραφίαι, αἳ ὁποῖαι θὰ ἀποσταλοῦν τὴν ἑπομένην ἀεροπορικῶς εἰς Βερολίνον, καὶ θὰ δημοσιευθοῦν εἰς ὅλον τὸν Γερμανικὸν καὶ τὸν Παγκόσμιον τύπον. Συνεπῶς ἡ ἐκ τῆς ἑορτῆς προσγενηθησομένη τουριστικὴ ὠφέλεια, περὶ τῆς ὁποίας καὶ ἐν ἀρχὴ ἐγράψαμεν θὰ εἶνε τεραστία. Ἡ Σπάρτη, ὁ Εὐρώτας, θὰ ἀκουσθῆ καὶ πάλιν εἰς ὅλον τὸν κόσμον…»

Μάλιστα, την προηγουμένη (18.7.1936) το Δ.Σ. του ιστορικού Σπαρτιατικού Γυμναστικού Συλλόγου «συνελθόν εκτάκτως», με αφορμή ακριβώς την τελετή της επομένης ημέρας, ψήφιζε: «1ον) Να αναρτηθεί η Γερμανική σημαία εις τον μεγάλον ιστόν του εν Σπάρτη Γυμναστηρίου του καθ’ όλην την διάρκειαν της μεταφοράς του ιερού φωτός εξ Ολυμπίας μέχρις Βερολίνου…, 2ον) Να αποσταλή θερμότατος χαιρετισμός εκ μέρους του Σπαρτιατικού Γυμναστικού Συλλόγου προς την εν Βερολίνω Ολυμπιακήν Επιτροπήν, με την παράκλησιν όπως, ο χαιρετισμός αυτός… ανακοινωθή εις την Διεθνή αθλητικήν νεολαίαν του Σταδίου του Βερολίνου, προς άπασας τας εν Γερμανία αθλητικάς οργανώσεις, προς την Γερμανικήν νεότητα, και δι’ αυτών προς άπασαν την παλλομένην εξ ευγενούς ενθουσιασμού Γερμανικήν ψυχήν, 3ον) Να αποσταλή αντίγραφον του παρόντος ψηφίσματος προς τον εν Αθήναις εξοχώτατον Πρεσβευτήν της Γερμανίας…, 4ον)Να δημοσιευθή το παρόν ψήφισμα υπό των ενταύθα εκδιδομένων εφημερίδων…» («ΣΠ.Ν») ^[1]. Εξάλλου, αθλητής του Σπαρτιατικού, ο Γεώργιος Καρελλάς, είναι αυτός που παραδίδει στα χέρια του Δημήτρη Μητρόπουλου τον κλάδο από τη δάφνη του Ευρώτα, κατά την τελετή της επομένης. ^[2]

Στον χώρο του ιερού της Ορθίας Αρτέμιδος, στις όχθες του Ευρώτα (που τότε δεν είχε ακόμη …απομακρυνθεί), παρουσία πλήθους κόσμου, των αρχών και των επισήμων αντιπροσωπειών, προηγείται σύντομη ομιλία του Εφόρου Αρχαιοτήτων Θεμιστοκλή Καραχάλιου, πλήρης συμβολικών αναφορών στις αρετές «αίτινες από του ιερού τούτου χώρου εξεπήγασαν και εις την διεθνή παλαίστραν καλλιεργούνται…», παραδίδεται ο κλάδος δάφνης και ακολουθεί ο αντιχαιρετισμός εκ μέρους του Δημήτρη Μητρόπουλου. ^[3]&[4]

Η Φιλαρμονική δεν …ανέκρουσε, τελικώς, τους εθνικούς ύμνους, ούτε την διηύθυνε …εκτάκτως ο Μητρόπουλος, διότι, όπως παραδίδει ο μαέστρος Αλέκος Παναγιωτόπουλος στο Ημερολόγιό του και σε πάμπολλα δημοσιεύματά του, «καρκινοβατούσε» –κυρίως εξ αιτίας λόγων οικονομικών. Χαρακτηριστική, εξάλλου, αναφορά γίνεται σε μεταγενέστερο σχόλιο του τοπικού Τύπου: «Ο αντιπρόεδρος της «Υπαιθρίου Ζωής» κ. Δημ. Μητρόπουλος μάτην ανεζήτησεν φιλαρμονικήν δια να διευθύνη!! Έμαθεν ωστόσον τους λόγους και υπεσχέθη να την ενισχύση δι’ αποστολής αρκετών οργάνων…». Έτσι, τον Εθνικό Ύμνο, στις όχθες του Ευρώτα, έψαλε η (ανδρική) χορωδία που είχε συγκροτήσει ο Παναγιωτόπουλος. ^[5]

Πάντως, η …δαφνοδρομία εκ Σπάρτης πραγματοποιείται με απόλυτο συγχρονισμό με την αντίστοιχη λαμπαδηδρομία εξ Ολυμπίας, η οποία στις 1.30, τη νύχτα, της 21ης Ιουλίου φθάνει στην πλατεία Αγίου Βασιλείου της Τρίπολης, όπου «…έχουν αφιχθεί από ενωρίς πολυάριθμοι Σπαρτιάται μ’ επί κεφαλής τον Δήμαρχό τους και το δημοτικό συμβούλιο και έχουν φέρει κλώνον δάφνης από το ποτάμι των ανδρείων και των ηρώων, τον Ευρώτα. Πρόκειται ο κλώνος μαζί με την ελαία και το φως να κοσμήσουν το Στάδιο της 11ης Ολυμπιάδος…», όπως αναφέρουν ανταποκρίσεις αθηναϊκών εφημερίδων. ^[1]

Τελικώς, το στεφάνι φέρεται να κατατέθηκε από την ελληνική αντιπροσωπεία, μαζί με τα στεφάνια των υπολοίπων κρατών, στο Μνημείο του Αγνώστου Γερμανού Στρατιώτη, σε ειδική τελετή, την παραμονή της έναρξης των Αγώνων. Κατ’ αυτό τον τρόπο, όπως συγκεφαλαιώνεται το συμπέρασμα σε μεταγενέστερο σχόλιο των «ΣΠ.Ν.», «…ορθώς είπεν κάποιος “δώσαμε-πήραμε, βάλαμε και μεις την ουρίτσα μας εις την Ολυμπιάδα του Βερολίνου”». ^[1]

Οι λεπτομέρειες στις σχετικές αναφορές διαφέρουν: αλλού πρόκειται για κλώνο δάφνης, αλλού για κλώνους· αλλού ο κλώνος παραδίδεται στους λαμπαδηδρόμους που διέρχονται από την Τρίπολη, αλλού παραδίδεται στον Μητρόπουλο και μεταφέρεται αυθημερόν στην Αθήνα για να αποσταλεί αεροπορικώς στο Βερολίνο, αλλού πλέκεται σε στεφάνι επιτόπου, στο χώρο της Ορθίας Αρτέμιδος, αλλού συμπλέκεται με κλάδους ελαίας από την Ολυμπία και την Αθήνα… Ακόμη και σήμερα, μια πιο βασανιστική εξέταση και αντιπαραβολή των πηγών θα μπορούσε να τεκμηριώσει με μεγαλύτερη ακρίβεια τα γεγονότα. Αλλά κάτι τέτοιο εκφεύγει του χαρακτήρα της δημοσίευσής μας.

Επίσης, η σημαντική βιβλιογραφία κριτικής προσέγγισης της εν λόγω διοργάνωσης, ως κατεξοχήν επιχείρησης προπαγάνδας του ναζιστικού καθεστώτος, με τις (επιλεκτικές) σημειολογικές αναφορές στην ελληνική αρχαιότητα και τα αναγνωρίσιμα τοπόσημά της, δεν θα μπορούσε να περιληφθεί εδώ ως απλή αναφορά. Βεβαίως, πάντα υπάρχει το ανέξοδο βήμα για τους μετά Χριστόν προφήτες, ευεπίφορο σε καταγγελίες για την «αφέλεια» των όσων, τότε, με εξιδανικευμένο ενθουσιασμό συνέβαλαν στην επιτυχία της επιχείρησης αυτής, μα η περίπλοκη και αντιφατική ιστορική πραγματικότητα δεν ερμηνεύεται με αφορισμούς…

Η εφημερίδα «Σπαρτιατικά Νέα», από την οποία αναδημοσιεύσαμε το βασικό απόσπασμα σήμερα, είναι από τους μακροβιότερους τίτλους του σπαρτιατικού Τύπου, αφού εμφανίζεται για πρώτη φορά το 1933 και, με τις παρενθέσεις διακοπής της έκδοσης στις περιόδους της Κατοχής και του Εμφυλίου, αλλάζοντας υποτίτλους, υπευθύνους σύνταξης και με διαφοροποιήσεις στη συχνότητα κυκλοφορίας της, συνεχίζει να εκδίδεται ως το 1995! Κατά την πρώτη περίοδο κυκλοφορίας της, ως το 1940, στη θέση του Διευθυντή σύνταξης εμφανίζονται κατά σειράν οι δημοσιογράφοι Γιώργος Γκουζούλης, Δημήτριος Βούκλιζας και Λεωνίδας Τριήρης -με τον πρώτο και τον τρίτο να συγκαταλέγονται, ελάχιστα χρόνια αργότερα, το Νοέμβριο του 1943, στα θύματα της …παλλομένης εξ ευγενούς ενθουσιασμού Γερμανικής ψυχής, στο Μονοδένδρι... ^[6]

Βασίλης Γεωργιάδης

Λεζάντες φωτογραφιών:
1. Η τελετή της «κοπής της Δάφνης» έγινε στα ερείπια του (ανασκαμμένου ήδη από τις αρχές του 20ου αι.) ιερού της Ορθίας Αρτέμιδος, στις όχθες του Ευρώτα. Στη φωτογραφία διακρίνονται οι ιστοί με τις τρεις σημαίες (Ελληνική, των Ολυμπιακών Αγώνων και Γερμανική) πλαισιωμένοι από αθλητές -λογικά, του Σπαρτιατικού Γ.Σ.- οι οποίοι, εν συνεχεία, θα μετέφεραν τον κλάδο στην Τρίπολη για να τον παραδώσουν στους λαμπαδηδρόμους που μετέφεραν τη Φλόγα από την Ολυμπία προς την Αθήνα.

2. Γενική άποψη από την τελετή: όρθιος, στη μέση της ομήγυρης, ομιλεί ο Έφορος Αρχαιοτήτων (και τέως Πρόεδρος του Σπαρτιατικού Γ.Σ.) Θεμιστοκλής Καραχάλιος, κρατώντας τον κλάδο της δάφνης. Στο άκρο, δεξιά, με το χαρακτηριστικό λευκό του κοστούμι, ο Αντιπρόεδρος του Κ.Σ. της «Υπαιθρίου Ζωής», διακεκριμένος μουσικός Δημήτρης Μητρόπουλος.

4. Από την τελετή κατάθεσης στεφάνων των αντιπροσωπειών στο «Μνημείο Πεσόντων του (1ου) Παγκοσμίου Πολέμου», στο Βερολίνο, την παραμονή της έναρξης των Αγώνων. Ανάμεσά τους θα πρέπει να βρισκόταν κι εκείνος της Ελλάδας, με τους κλάδους ελιάς από την Ολυμπία και την Αθήνα καθώς και τον κλώνο δάφνης από τη Σπάρτη…

_______________________________________
[1] Πηγή: Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων
[2] Πηγή: «ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΟΣ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ. 1895-2020», Σπάρτη, 2020 και Αρχείο Σπαρτιατικού Γυμναστικού Συλλόγου.
[3] Πηγή: Νίκος Β. Γεωργιάδης, «ΠΕΡΙ ΣΠΑΡΤΗΣ. Από την ανίδρυση της πόλεως έως τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο», Σπάρτη, 2014
[4] Πηγή: Περιοδικό «Ύπαιθρο», του Συνδέσμου Εκδρομών «Η ΥΠΑΙΘΡΙΟΣ ΖΩΗ», Σεπτέμβριος 1936 [Προσωπικό Αρχείο]
[5] Πηγή: Αλέκος Παναγιωτόπουλος, «ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΣΠΑΡΤΙΑΤΗ ΜΟΥΣΙΚΟΥ» (Β΄ έκδοση), Αθήναι, 1980 και χειρόγραφα Απομνημονεύματα του ιδίου.
[6] Πηγή: Νίκος Β. Γεωργιάδης, «Ο ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ. 1860-2015», Σπάρτη, 2019