Γράφει η Κ. Νάντια Σερεμετάκη*
Η Μάνη έχει ταυτιστεί με το μοιρολόι -και για άλλους με τη λεγόμενη βεντέτα. Υπάρχει πλήθος λαογραφικών καταγραφών που όντως έχουν διασώσει σημαντικό μέρος αυτού του πολιτισμικού προϊόντος, ειδικότερα το μοιρολόι, που παρήγαγαν κυρίως οι γυναίκες της περιοχής. Σήμερα μάλιστα, το μοιρολόι καταχωρήθηκε και στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας.
Το μοιρολόι ωστόσο, όπως και κάθε πολιτισμικό στοιχείο, μπορεί να κατανοηθεί μόνον μέσα στο κοινωνικό-ιστορικό πλαίσιο που το εξέθρεψε. Κι αυτό απαιτεί επίπονη και μακρόχρονη επιστημονική έρευνα. Γι’ αυτό, παρότι υπάρχει πληθώρα λαογραφικών καταγραφών με εξαιρετικά ποιήματα-μοιρολόγια 8σύλλαβα (Μέσα Μάνης) και 15σύλλαβα (Έξω Μάνης), δεν υπάρχει πλαισιοθετημένη ερμηνεία τους και μάλιστα εξαγώγιμη -με εξαίρεση φυσικά την γνωστή και κλασσική πλέον εθνογραφία Η Τελευταία Λέξη (The Last Word, 1991) που κυκλοφορεί και διδάσκεται στα πανεπιστήμια του εξωτερικού επί 25 χρόνια τώρα.
Απλές καταγραφές και παρουσιάσεις λοιπόν, αν και επιτελούν αναγκαίο και σημαντικό έργο, δεν αρκούν για να μεταλαμπαδευτεί ένας πολιτισμός σε νεότερες γενιές και πέρα από τα όρια του τόπου μας. Ούτε η απλή ένταξή τους σε εθνικά και διεθνή ευρετήρια προσφέρει κάτι επί της ουσίας στον τόπο και τους ανθρώπους του.
Η Μάνη έχει έναν ιδιαίτερο πολιτισμό-κουλτούρα, που μια επιστημονική προσέγγισή του μπορεί να αναδείξει τη Μάνη ως ένα υπαρκτό ιστορικό μοντέλο που εμπνέει και μας διδάσκει σήμερα, μέσω της ποιητικής του θανάτου, έννοιες και πρακτικές όπως ο αντιφωνικός διάλογος, η αυτοσχέδια ποίηση αλλά και η ιστορία του δημόσιου χώρου και η ιστορία των γυναικών γενικότερα.
Η Μάνη λοιπόν δεν είναι απλώς Μοιρολόι ή βεντέτες όπως εκλαϊκευμένα θεωρείται ή καταγράφεται. Αντίθετα, μια επιστημονική προσέγγιση αυτών, την φέρνει στο προσκήνιο μαζί με άλλες περιφέρειες του κόσμου αφενός, και αφετέρου αναδεικνύει χαρακτηριστικά της τα οποία όχι μόνον εμπνέουν αλλά προτείνουν και λύσεις σε τρέχοντα ζητήματα που απασχολούν τις Ανθρωπιστικές επιστήμες και τις Πολιτισμικές Σπουδές ευρύτερα -ζητήματα όπως η σχέση γλώσσας και συναισθήματος, φύσης και τέχνης, ποίησης και προφορικής ιστορίας, θανάτου και ζωής, διαλόγου και διαλογικής, συλλογικής μνήμης και προφορικής ιστορίας και έμφυλων θεσμών, προτάσσοντας «εναλλακτικές αντιλήψεις για το τι εστί το ανθρώπινο τώρα». (βλ. Σερεμετάκη, Αναγνωρίζοντας το Καθημερινό, 2019).
Τέτοια επιστημονική προσέγγιση απαιτεί ιδιαίτερες γνώσεις καθώς και μακρά ερευνητική εμπειρία στην περιοχή και όχι απλώς διοικητικές ικανότητες και δανεικές πληροφορίες. Το μεν πρώτο μπορεί να δώσει έργο τοπικό και εθνικό επί της ουσίας, το δεύτερο απλώς εντυπωσιασμό.
Τα παραπάνω πολιτισμικά θέματα που αναδεικνύονται από μια ουσιαστική μελέτη ως συμβολή της Μάνης στον κόσμο μας, μπορούν και πρέπει να αποτελέσουν ένα εξαιρετικό και πρωτοπόρο εκπαιδευτικό υλικό κατάλληλο για τα σχολεία της Λακωνίας που στερούνται μαθημάτων και γνώσης για την κουλτούρα και πολιτισμική ιστορία του τόπου τους.
Η μετάδοση φυσικά ενός τέτοιου υλικού απαιτεί τρόπους και μέσα που να προσελκύουν το ενδιαφέρον νέων ανθρώπων σήμερα. Για παράδειγμα, πέρα από κείμενα, ομιλίες και διάλογο, απαιτείται οπτικό υλικό όπως δημιουργία και προβολές μικρών ταινιών/βίντεο με την συμμετοχή μαθητών/σπουδαστών, δημιουργία δίγλωσσης ιστοσελίδας ανοικτού διαλόγου (εντός κι εκτός Ελλάδας) για το θέμα, εκθέσεις, κ.α., που θα αναδεικνύουν τη θέση και συμβολή της Μανιάτικης κουλτούρας στην ευρύτερη ευρωπαϊκή κοινότητα και τον κόσμο γενικότερα. Και αυτή η κουλτούρα δεν περιορίζεται σε μοιρολογίσματα.
Σήμερα δε στην εποχή της παγκοσμιοποίησης που η τοπική ιστορία και κουλτούρα απειλείται, ένα τέτοιο εγχείρημα αποκτά ιδιαίτερη σημασία.
Δεδομένου ότι τα θέματα αυτά έχουν συζητηθεί από καιρό και αναφέρονται ευρέως στο εξωτερικό σε πανεπιστημιακό επίπεδο, ένα τέτοιο εγχείρημα θα έχει διεθνώς τις προεκτάσεις και την προβολή που αρμόζει στη περίπτωση. Κυρίως όμως θα παρέχει γνώση σε νεότερα άτομα του τόπου μας, γνώση που ήδη (από)λαμβάνουν νέοι και νέες στο εξωτερικό κατά τα χρόνια των σπουδών τους.
Καιρός οι αρμόδιες αρχές του τόπου και οι σχετικοί φορείς να αφουγκραστούν προσεκτικά τις ανάγκες των καιρών και να πράξουν ανάλογα.
_____________
* Η Κ. Νάντια Σερεμετάκη είναι Καθηγήτρια Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας και Συγγραφέας επτά (7) βιβλίων και αναρίθμητων άρθρων στην αγγλική και ελληνική, πολλά από τα οποία έχουν μεταφραστεί σε άλλες γλώσσες. Πρώτη Ελληνίδα προσκεκλημένη επισκέπτρια Καθηγήτρια στο μεγαλύτερο παν/μιο του Βελγίου (KU Leuven) το 2023-24, διετέλεσε ενωρίτερα Καθηγήτρια στο Παν/μιο Πελοποννήσου και στο Παν/μιο της Νέας Υόρκης όπου έζησε επί δύο δεκαετίες.
Η κλασσική εθνογραφία της για τη Μάνη Η Τελευταία Λέξη (The Last Word) πρωτοεκδόθηκε στο εξωτερικό το 1991, διδάσκεται σε πανεπιστήμια έως σήμερα, και στην Ελλάδα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο. Έχει πραγματοποιήσει έρευνες σε διάφορα μέρη του κόσμου και είναι επίσης γνωστή για τη δημόσια δράση της με επίκεντρο την τοπική πολιτισμική ανάπτυξη, όπως διοργανώσεις μεγάλων επιστημονικών Συμποσίων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων με τη συμμετοχή κοινού και μαθητών.
Πλήρες Βιοεργογραφικό της στο www.seremetakis.com
