To φάρμακο, γλυκό… πικρό, το καταπίνεις. Το βάζεις στη γλώσσα, με το νεροπότηρο από κοντά, με ζάχαρη στην ανάγκη, κλείνεις μάτια, κλείνεις μύτη…θα κατεβεί, τι θα κάνει.
Τʼ όνομά του όμως… Το «γενόσημο» τουτέστιν, πώς να το καταπιεί η ελληνική γλώσσα. Στο λαιμό τής κάθισε. Και στο αυτί μας, σαν παραφωνία χτύπησε, από τις πρώτες κιόλας… μάχες στα κανάλια.
Λεκτικό υβρίδιο να το πεις, λεκτικό αντιδάνειο να το πεις, όπως και να το πεις… πάσχει. Σαν υβρίδιο είναι ανεπιτυχής διασταύρωση και… υβρίζει τη γλώσσα μας. Σαν αντιδάνειο (επανεισαγόμενη ελλην. λέξη) κατά το πρώτο συνθετικό (γένος > generic), αποκτά διφορούμενη σημασία και μπερδεύει.
Μυρίζομαι… μεταφραστικό εκτρωματάκι. Το οποίο όμως… θα καθιερωθεί βεβαίως ως νεολογισμός, θα λεξικογραφηθεί και θα χρησιμοποιηθεί ποικιλοτρόπως ως δόκιμη ελληνική λέξη. Έτσι γίνεται πάντα.
Δεν αρνούμαι, ότι οι γλώσσες εξελίσσονται, ότι δημιουργούνται συνεχώς ανάγκες για καινούργιους όρους, καινούργιες ονομασίες. Αυτό όμως δε μπορεί να γίνεται αυθαίρετα. Υπάρχουν περιορισμοί. Υπάρχουν φίλτρα. Κάθε χώρα έχει τον υπεύθυνο φορέα της, που περνάει από… κόσκινο τη νέα λέξη πριν… «πολιτογραφηθεί».
Κείνο το ΓΡΑΦΕΙΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΚΑΙ ΝΕΟΛΟΓΙΣΜΩΝ της Ακαδημίας Αθηνών και κείνο το ΓΡΑΦΕΙΟ ΟΡΟΛΟΓΙΑΣ της Κομισιόν τι κάνουν;
Γιατί, αν ο όρος «γενόσημο» πέρασε από κει και εγκρίθηκε, τότε κι εγώ ο έσχατος, όπου το βλέπω, θα το διαβάζω… « γελόσημο», γιατʼ έτσι μου αρέσει!!
Άλλωστε την έχει… μια δόση φαιδρότητας το άκουσμά του. Δεν την έχει;
Με λίγα λόγια:
Όταν μια φαρμακευτική εταιρεία ανακαλύψει κάποιο φάρμακο, έχει την αποκλειστικότητα της κυκλοφορίας του για δέκα χρόνια, οπότε και λήγει η πατέντα του. Τότε μπορούν και άλλες εταιρείες να το «αντιγράψουν», να το παρασκευάσουν δηλαδή χρησιμοποιώντας την ίδια δραστική ουσία του «πρωτότυπου» φαρμάκου με διαφορετικά τα υπόλοιπα στοιχεία της σύνθεσής του. Το «αντίγραφο» βεβαίως είναι φθηνότερο από το πρωτότυπο. Τα μάθαμε αυτά από την τηλεόραση.
Πάμε και στην ονομασία, που δεν είναι…φετινή, τρέχει κάτι χρόνια τώρα.
Μέχρι το 2004 στη φαρμακευτική νομοθεσία της Ε.Ε. αυτό το «αντίγραφο» φαρμακευτικό προϊόν ονομαζόταν « ουσιωδώς όμοιο». Με το… πρωτότυπο εννοείται.
Με την Οδηγία όμως 2004/27/ΕΚ, στην αναθεωρημένη νομοθεσία της Ε.Ε. ονομάζεται πλέον «generic» και είναι -λέει η Οδηγία- αρκετά εκτενής όρος, ώστε να συμπεριλαμβάνει τις κατά καιρούς νομολογίες του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. (Όπου διαξιφίζονται τα μεγάλα συμφέροντα των φαρμακοβιομηχανιών, τις οποίες πολύ βολεύουν οι… γενικοί ασαφείς όροι!) συμπληρώνω εγώ ο φιλύποπτος.
Δεν ξέρω ξένες γλώσσες και επιφυλάσσομαι, αλλά κι ο όρος «generic» θολός μου μοιάζει. Τα λεξικά τον μετέφραζαν ανέκαθεν (προτού να χρησιμοποιηθεί στη φαρμακολογία) με τη λέξη «γενικό» ή «κοινόχρηστο» ή «του γένους». Τρεις αγγλομαθείς που ρώτησα… άλλα ο ένας, άλλα ο άλλος.
Και σαν να μην έφτανε η… εγγενής του ασάφεια, «έρχεται» ο επίσημος μεταφραστής της Οδηγίας και μας τον μεταφράζει… «γενόσημο». Φτιάχνει δηλαδή μια δική του καινούργια λέξη, για να αποδώσει στα ελληνικά τον όρο «generic».
Βεβαίως και το «generic» από την ελληνική λέξη «γένος» προέρχεται (οι επανεισαγόμενες… που λέγαμε) και το «γενικό» από το «γένος» παράγεται.
Όπως και να ʼχει πάντως, το… «επίθετο» γενόσημο είναι μια ατυχής συγκόλληση (σύνθεση) των λέξεων «γένος» και «σήμα» και… «κατασκευάστηκε» υποτίθεται, για να προσδιορίσει το ουσιαστικό (μέρος του λόγου)… «φάρμακο».
Τελικά όμως από… κατασκευής του είναι κι αυτό… ουσιαστικό! Όπως το εθνόσημο, το ορόσημο, το οικόσημο κ.α. Πώς θα το εννοιολογήσουμε λοιπόν;
Θα πούμε: Γενόσημο φάρμακο = φάρμακο που φανερώνει το γένος του (τη γενιά του). Στέκεται; Είναι σαν να πούμε… εθνόσημο πηλίκιο! Και τι θα είναι δηλαδή. Το πηλίκιο που συμβολίζει το έθνος; Αστεία πράγματα!
Άλλωστε, ποιος μας είπε ότι μπορούμε να πάρουμε δυο οποιεσδήποτε λέξεις, να τις ενώσουμε και να φτιάξουμε μια καινούργια σύνθετη; Να ʼταν έτσι, θα είμαστε όλοι γλωσσοπλάστες. Σας θυμίζω το... «Γεωδή» της Άρνας!
Λέξεις ελληνικές με πρώτο συνθετικό το «-γενο» υπάρχουν δύο όλες κι όλες και είναι ουσιαστικά. Ο «γενάρχης» και η «γενοκτονία». Επίθετο δεν υπάρχει.
«Δεν πειράζει». Θα πει ο μεταφραστής. «Φτιάξαμε το… γενόσημο, όπως το… ταυτόσημο». Ναι, αλλά «ταυτόσημος» και «ταυτόσημη» υπάρχει. Γενόσημος και γενόσημη όμως; Εκτός κι αν απαντά μόνο στο ουδέτερό του!
Κι ας πάμε και παραπέρα. Στο… δωρόσημο, το μεγαρόσημο, το χαρτόσημο, το γραμματόσημο και σʼ όλα τα γνωστά «ένσημα». Κι αυτά, άμα τα καλοψάξεις, με το ζόρι… στέκονται εννοιολογικά. Δοκιμάστε π.χ. να εξηγήσετε σε κάποιον κατά λέξη το «δωρόσημο» κι ελάτε μετά να κάνουμε το ίδιο με το «γενόσημο». Και τα δύο ξέρουμε… πρακτικά τι είναι, αλλά δεν μπορούμε να το πούμε!
Για να τελειώνουμε: Λάθος λέξη επινόησε ο μεταφραστής μας.
Βέβαια, δεν τολμώ να προτείνω κάτι, αντί του…«γενόσημο», γιατί ούτε γλωσσολόγος είμαι, ούτε φαρμακολογία γνωρίζω, της οποίας οι όροι είναι…απλησίαστα εξειδικευμένοι και «ευαίσθητοι». Απλά…έβγαλα την «αλλεργική» μου διάθεση προς κάθε κακόηχο και ακατάληπτο νεολογισμό, που παρεισφρέει στη γλώσσα μας. (βλ. Μπαμπινιώτης – ΤΑ ΝΕΑ 3-3-12).
Ξέρω επίσης, ότι αυτά που σας είπα, δεν είναι… ιδιαίτερα χρήσιμα. Ίσως και καθόλου. Ποιον ενδιαφέρει τώρα, γιατί είπαν τα φάρμακα «γενόσημα». Όπως και να τα πουν το ίδιο μας κάνει. Αξιόπιστα και φτηνά μπορούν να είναι;
Γιατί, καλή η μείωση της φαρμακευτικής δαπάνης, αλλά ας φροντίσουν κι οι αρμόδιοι, αυτή την ταλαίπωρη ζωή μας, να μην τη… μικρύνει ξαφνικά κανα «γενόσημο» της κακιάς ώρας !