Σε κλίμα ήρεμης συγκίνησης πραγματοποιήθηκε Θρησκευτική Ιερά Πανήγυρις, στον εορτάζοντα Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου του Νέου εν Βουνένοις (Αχραγιά), την Πέμπτη 9/5. Ο θαυμάσιος αυτός βυζαντινός ναός του 14ου αιώνα ανήκει στην κοινότητα Θεολόγου Σπάρτης.
Ο ναός Αγίου Νικολάου του Νέου, του εν Βουνένοις,
του Αιματοβλύτου, Ιαματικού και Θαυματουργού
Ο Άγιος Νικόλαος ο Νέος (Αχραγιάς) ιδρύθηκε το 1350-1400 μ.Χ. και διακοσμήθηκε στο τελευταίο τέταρτο του 14ου αιώνα, ακολουθώντας τις πιο σύγχρονες τάσεις της τέχνης στην Κωνσταντινούπολη, όπως εκφράστηκαν στον Μυστρά, το προπύργιο της συρρικνούµενης, τότε, αυτοκρατορίας των Παλαιολόγων στο νότιο ελλαδικό χώρο.
O πολύ προσεγμένος γλυπτός και γραπτός διάκοσμος τον κατατάσσει ως ένα από τα κορυφαία μνημεία της Λακωνίας και της υπαίθρου χώρας του Δεσποτάτου του Μυστρά. Ο πανέμορφος Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου του Αχραγιά, υπήρξε καθολικό Ιεράς Μονής όπου εκεί ήταν Ασκητές μοναχοί. Η ιερά και σεβασμία Μονή του Αγίου Νικολάου του Νέου ήταν εξ αρχής «εν αυτονομία», δηλαδή ήταν ανεξάρτητη, κάτι που το μαρτυρεί ο πολύ προσεγμένος και καλαίσθητος ναός αλλά και ο πολύ προσεγμένος γλυπτός και γραπτός διάκοσμος. Η ιστορία μας περιγράφει πως ο άγνωστος χορηγός της Μονής του Αγίου Νικολάου του Νέου (Αχραγιά) είχε, όχι μόνον τα οικονομικά μέσα, την παιδεία και τις εκλεπτυσμένες προτιμήσεις των αριστοκρατών τού Μυστρά, αλλά διέθετε και τις κατάλληλες διασυνδέσεις, ώστε να καλέσει συνεργεία με την βοήθεια των μοναχών της Μονής Βροντοχίου και των μοναχών της Ιεράς Μονής Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου (μετόχιον) από την πρωτεύουσα του Δεσποτάτου.
Ο εγγεγραμμένος σταυροειδής ναός του Αγίου Νικολάου µε αρχιτεκτονικά στοιχεία, όπως τα τυφλά αψιδώματα, που ακολουθούν την κωνσταντινουπολίτικη παράδοση και γλυπτό διάκοσμο σύμφωνο µε την τέχνη του Μυστρά, φανερώνουν τις υψηλές φιλοδοξίες και τις στενές διασυνδέσεις του κτήτορα µε το περιβάλλον της πρωτεύουσας του Δεσποτάτου.
Ο ναός είναι εγγεγραμμένος σταυροειδής, δίστυλος µε τρούλο (6,58 x 8,37µ., χωρίς την αψίδα), άλλοτε καθολικό Μονής, διασώζει μεγάλο μέρος του γλυπτού και γραπτού διακόσμου. Λεπτομερέστερη μελέτη, ειδικότερα για τα γλυπτά, δημοσίευσε ο Νικόλαος Δρανδάκης στην Αρχαιολογική Εφημερίδα του 1994, συσχετίζοντάς τα µε έργα του Μυστρά του 14ου αιώνα. Τη χρονολόγηση δε του ναού τις τελευταίες δεκαετίες του 14ου αιώνα, πρότεινε ο Νικόλαος Δρανδάκης, βασιζόμενος και στα συμπεράσματα του Τίτου Παπαμαστοράκη, ο οποίος υποστήριξε ότι οι τοιχογραφίες στον τρούλο του Αγίου Νικολάου είχαν ως πρότυπο το διάκοσμο του τρούλου της Περιβλέπτου του Μυστρά και ότι, ως εκ τούτου, θα έπρεπε να χρονολογηθούν στις δεκαετίες 1350-1400 μ.Χ. Ο ναός τιμάται σήμερα στο όνομα του Οσιομάρτυρα Νικολάου εξ Ανατολής, γνωστού και ως Αγίου Νικολάου του Νέου, του εν Βουνένη (ή Βουναίνη) της Θεσσαλίας, του Θαυματουργού και πανηγυρίζει στις 9 Μαΐου.
