γράφει η Ελένη Αβραάμ, αναπληρώτρια καθηγήτρια, Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, ΑΠΘ
Το τσάι του βουνού ανήκει στο γένος Sideritis. Το είδος Sideritis scardica (τσάι του βουνού) ανήκει στην οικογένεια Lamiaceae και είναι ενδημικό είδος στην Αλβανία, στη Βουλγαρία, στην Τουρκία και στην Ελλάδα. Ευδοκιμεί κυρίως σε χαμηλής γονιμότητας εδάφη, σε λοφώδεις, ορεινές περιοχές και σε υψόμετρο άνω των 800 – 1.000 μ. Τα είδη του γένους είναι γνωστά στην Ελλάδα και χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή ιατρική, κυρίως με τη μορφή αφεψήματος για την αντιμετώπιση του κοινού κρυολογήματος συνοδευόμενου από βήχα, γαστρεντερικών διαταραχών κ.ά. Παρόλο που το τσάι του βουνού χρησιμοποιείται στην παραδοσιακή ιατρική, υπάρχουν και σύγχρονες επιστημονικές μελέτες που έχουν δείξει ότι τα είδη του γένους Sideritis έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες και χρησιμοποιούνται ως αντιφλεγμωνώδη, κατά του έλκους, ως αντιμικροβιακά, αντισπασμωδικά, αναλγητικά, αλλά και για την διευκόλυνση της πέψης.
Οι φυσικοί πληθυσμοί των ειδών του γένους Sideritis έχουν περιοριστεί σημαντικά τόσο στην Ελλάδα όσο και σε όλες τις βαλκανικές χώρες όπου φύεται εξαιτίας της αλόγιστης συλλογής, αλλά και άλλων παραγόντων, όπως π.χ. της υπερβόσκησης. Η παραγωγή του τσαγιού σήμερα θεωρείται ανεπαρκής για να καλύψει τις ανάγκες της αγοράς. Μέσω της καλλιέργειας περιορίζονται οι παραπάνω κίνδυνοι και επιπλέον προσφέρονται μεγάλες ποσότητες για εμπορική αξιοποίηση του είδους, κάτι που είναι ανέφικτο με τις αυτοφυείς συλλογές. Η γνώση της γενετικής και φαινοτυπικής ποικιλότητας των φυσικών πληθυσμών, καθώς και των παραμέτρων του περιβάλλοντος που τη διαμορφώνουν είναι ουσιαστική για την προστασία τους και, επιπλέον, προσφέρει σημαντικές πληροφορίες που μπορούν να αξιοποιηθούν στην καλλιέργεια. Επιπρόσθετα, είναι σημαντική για τη δημιουργία γενετικά βελτιωμένων ποικιλιών, διότι η γενετική ποικιλότητα των φυσικών πληθυσμών αποτελεί τη βάση της γενετικής βελτίωσης των ειδών.
Με βάση τα παραπάνω, η ερευνητική ομάδα του Εργαστηρίου Δασικών Βοσκότοπων, του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων του ΕΛΓΟ-«Δήμητρα», στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράμματος «Ανάπτυξη ανθρώπινου δυναμικού, εκπαίδευση και διά βίου μάθηση», μελετά τη γενετική και φαινοτυπική ποικιλότητα φυσικών πληθυσμών του είδους Sideritis scardica Griseb σε σχέση με βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες του περιβάλλοντος. Για τις ανάγκες του προγράμματος, έχουν γίνει συλλογές του είδους στη Βόρεια Ελλάδα. Σε κάθε θέση συλλογής έχουν καταγραφεί αβιοτικοί παράγοντες, όπως τοπογραφία (έκθεση, κλίση), έδαφος (pH, οργανική ουσία, περιεκτικότητα σε άζωτο και άλλα θρεπτικά στοιχεία) και διαχείριση (βόσκηση). Επίσης, έγινε εκτίμηση της σύνθεσης της βλάστησης και της πυκνότητας των πληθυσμών του είδους. Η φαινοτυπική ποικιλότητα των πληθυσμών θα εκτιμηθεί με τη μέτρηση μορφολογικών χαρακτηριστικών, όπως είναι το ύψος φυτού, η φυλλική επιφάνεια κ.λπ. Επίσης, θα μετρηθούν χημειοτυπικοί χαρακτήρες, όπως είναι τα αιθέρια έλαια, πτητικά συστατικά και οι πολυφαινόλες. Τέλος, η εκτίμηση της γενετικής ποικιλότητας θα γίνει με τη χρήση μοριακών δεικτών.
