Τη Μονή Γόλας την πρωτογνώρισα πριν 25 χρόνια. Τα αισθήματα που ένιωσα τότε για την κατάσταση της Μονής, τα περιγράφει ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Μονεμβασίας και Σπάρτης κ. Ευστάθιος, που προλογίζει το βιβλίο με τον πάντα γλαφυρό τρόπο του και τα εμπνευσμένα λόγια του:
Παντού ερείπια διαμαρτυρόμενα. Παντού χαλάσματα. Ούτε ένα κελί όρθιο. Και το εσωτερικό παρʼ ότι κατάγραφο από αγιογραφίες σημαντικές εν τούτοις είναι κατάμαυρο από την αιθάλη των κεριών.
Ακολούθως ο Σεβασμιώτατος, νιώθοντας το βάρος της ευθύνης της ανακαίνισης της Μονής, κάνει μια ευχή-προσευχή να «αναστηθεί σκηνή η πεπτωκυία».
Στις πρώτες σελίδες ο συγγραφέας δίνει τη θέση και κείνες τις πληροφορίες που κεντρίζουν/διεγείρουν τον αναγνώστη ώστε να συνεχίσει την ανάγνωση. Πληροφορίες για αρχαίες θέσεις όπως: Λαρνακιά, Μολύβι, Αρκίνα και άλλες. Παραθέτει ένα πλήρες όσο και ενδιαφέρον ιστορικό, δίνοντας πληροφορίες για την αρχαία εποχή και καταγράφοντας τα καταφύγια που πλαισιώνουν τη Mονή. Ακολούθως συμβολικά παρουσιάζει την κτητορική επιγραφή ώστε έτσι νοερά ο αναγνώστης εισέρχεται στον αγιασμένο χώρο.
Σπουδαίες πληροφορίες για τον Καζά του Μυστρά κατά την Τουρκοκρατία παίρνουμε από μία σημείωση του συγγραφέα στη σελίδα 20. Επιτρέψτε μου σε αυτό το σημείο ως εκπαιδευτικός και εγώ να κάνω μια παρατήρηση. Κανένας μαθητής της Λακωνίας δεν έπρεπε να αποφοιτά από το Γυμνάσιο χωρίς να έχει διδαχθεί τις πολύτιμες αυτές γνώσεις.
Περνάμε σε στοιχεία από τους Βενετούς της περίφημης επιγραφής Γκριμάνι, ένα ενδιαφέρον ντοκουμέντο με σπουδαία ονοματολογικά και άλλα στοιχεία τα οποία παρατίθενται στο υποκεφάλαιο με τίτλο: «Στη Δίνη των Προεπαναστατικών Κινημάτων.»
Ο συγγραφέας καταθέτει άγνωστα στους πολλούς στοιχεία για την περιοχή της Μπαρδούνιας. Στοιχεία πολύτιμα, ώστε ο αναγνώστης να διαφωτιστεί για την άγνωστη όπως είπαμε σε πολλούς, ακόμα και Λάκωνες, έκταση των μπαρδουνιώτικων χωριών και τους κατοίκους των, ανθρώπους με ελληνική συνείδηση (σελ 27.)
Στη σελίδα 29 περιγράφονται οι τεταμένες σχέσεις μεταξύ Τουρκομπαρδουνιωτών και Ελλήνων. Στις επόμενες σελίδες, όπως είναι αναμενόμενο, περιγράφονται με πολλά στοιχεία οι περιπέτειες της Μονής κατά τον Αγώνα. Η προσεκτική ανάγνωση φωτίζει με άγνωστες μέχρι τώρα πλευρές τη γειτονιά της Μονής. Έτσι γινόμαστε γεωγραφικώς σοφότεροι γύρω όχι μόνο απότον οικισμό της Κουμουστάς, αλλά και των άλλων οικισμών του Ταϋγέτου. Ο συγγραφέας αναφέρει (σελ. 32) ότι οι πληροφορίες είναι συγκεχυμένες για τη δράση της Μονής κατά την Επανάσταση. Εντούτοις, τύχη αγαθή (σελ. 34)προστάτεψε τη Μονή από τον Ιμπραήμ.
Όπως είναι φυσικό τα στοιχεία πολλαπλασιάζονται στο υποκεφάλαιο 7, «Ελεύθερος Βίος», όπου διαβάζουμε για τις περιπέτειες της Μονής μετά την απελευθέρωση και τις διάφορες προσπάθειες για επισκευές της.
Με αφορμή την καταγραφή των περιουσιακών στοιχείων της Μονής, ο συγγραφέας δίνει πληροφορίες για μια μεγάλη περιοχή. Στην ενότητα για την παιδεία, διαβάζουμε για τις συγκινητικές προσπάθειεςτων κατοίκων γύρω από τη Μονή να συντηρήσουν ένα σχολείο.
Το βιβλίο διανθίζεται από λαογραφικό υλικό όπως τις ρήσεις: «Μα της Ρασίνας το νερό, της Γόλας τις μυτζήθρες» και «Έκανε και η Γόλα στάρι».
Αυτά όσον αφορά το περιεχόμενο του βιβλίου. Ο τρόπος που δίνονται/εξιστορούνται, που κατατίθενται όλα αυτά, προδίδει τη μεγάλη οικειότητα του συγγραφέα για το αντικείμενό του. Μιλάει για το σπίτι του. Γνωρίζει τον κάθε βράχο. Κινείται από τον έναν οικισμό στον άλλον με την άνεση ενός σύγχρονου δορυφόρου. Είναι αυτή η εντοπιότητα, ενισχυμένη από την τεράστια επιστημονική γνώση του γράφοντος, που παρέχει τούτο το εντυπωσιακό τελικό προϊόν.
Επιπλέον το ύφος είναι απλό, προσιτό στο μέσο αναγνώστη. Σπουδαιότατες τοπωνυμιολογικές πληροφορίες έρχονται για πρώτη φορά στη δημοσιότητα. ʽΈτσι μαθαίνουμε για το Τουρκοκίββουρο, το Κλεφτολήμερο –προφανώς όχι αυτό πάνω από τα Πικουλιάνικα- την Ακονέα, το Φονοκοπίο και άλλα. Φωτιζόμενη η Γόλα, φωτίζεται και η περιρρέουσα περιοχή.
Συμπερασματικά λοιπόν, εκτός από τις σπουδαίες γεωγραφικές, οικονομικές και ιστορικές πληροφορίες αντανακλούνται και κοινωνικές πτυχές από τη ζωή των κατοίκων.
Όσον αφορά το δεύτερο μέρος του βιβλίου, γραμμένο από το Βασίλη Ασημομύτη, δε θα παρέχουμε κάποιο σχόλιο αφού οι γνώσεις μας γύρω από την αγιογραφία είναι πενιχρές. Βέβαια σαν απλός αναγνώστης καταθέτω την πληρότητα της καταγραφής και τις άπειρες λεπτομέρειες σχετικά με τις αγιογραφίες της Μονής.
Εκείνο που μας εντυπωσίασε είναι η απεικόνιση των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων. Αυτό έχει γίνει σε ελάχιστους ναούς εκτός της Μονής της Γόλας, για παράδειγμα στο Νησί των Ιωαννίνων αλλά και κάπου πολύ πλησιέστερα, στη Χρύσαφα Λακωνίας, στον Άγιο Δημήτριο, απέναντι στον Πάρνωνα, την ιδιαίτερη πατρίδα του γράφοντος. Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η δεύτερη έκδοση του βιβλίου από τις εκδόσεις Ιδιομορφή, έχει συμπληρωθεί με εξαιρετικές, έγχρωμες φωτογραφίες των αγιογραφιών της Μονής.
Οι κάτοικοι του τέως Δήμου Φάριδος, και κατʼ επέκταση όλοι οι Λάκωνες, πρέπει να αισθάνονται τυχεροί γιατί η πατρίδα τους, και πιο ειδικά η περιοχή γύρω από τη Γόλα, φωταγωγήθηκαν από μια ισχυρή εστία και ένα τεράστιο μάτι. Την έρευνα του Θεόδωρου Κατσουλάκου.