Λακωνικές παραδόσεις που χάνονται στα βάθη των αιώνων, συμπεριλαμβάνονται στα 19 νέα στοιχεία άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, που ενεγράφησαν στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας, όπως γνωστοποίησε το Υπουργείο Πολιτισμού. Πρόκειται για διατροφικές συνήθειες και πρακτικές καθημερινότητας στα χωριά του Ζάρακα του Δ. Μονεμβασίας, ορισμένες εκ των οποίων απαντώνται ακόμα και στις μέρες μας, μεταφερόμενες στον χρόνο από γενιά σε γενιά.
Τα δελτία για τα 19 στοιχεία άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, στα οποία μεταξύ άλλων εντάσσονται το Πατρινό Καρναβάλι και ο Καλαματιανός Χορός, υποβλήθηκαν το 2022. Έτυχαν συστηματικής επεξεργασίας από τη Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, την Εθνική Επιστημονική Επιτροπή για την Εφαρμογή στην Ελλάδα της Σύμβασης για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και, φυσικά, τις ίδιες τις κοινότητες των φορέων.
Η Ζαρακίτικη παρακαταθήκη
Τα στοιχεία πολιτιστικής υφής του Ζάρακα που εγγράφονται στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας είναι αναλυτικά τα εξής:
- Πρακτικές διαχείρισης του νερού στους οικισμούς – Η στέρνα
Οι στέρνες αποτελούσαν και συνεχίζουν να αποτελούν ζωτικής σημασίας κατασκευές για τα άνυδρα χωριά του Ζάρακα. Οι κεραμοσκεπές των σπιτιών συλλέγουν τα νερά σε υδρορρόες και τα οδηγούν σε θολοσκεπείς στέρνες που βρίσκονται είτε στο υπόγειο των πέτρινων σπιτιών, είτε στο λιακωτό, δηλαδή στο χώρο που αναπτύσσεται από την εξωτερική πέτρινη σκάλα μέχρι την κύρια πόρτα. Το κυκλικό άνοιγμά τους στο άνω μέρος επιτρέπει τον καθαρισμό τους.
- Η τέχνη παρασκευής παραδοσιακού τουλουμίσιου τυριού
Το τουλουμίσιο τυρί οφείλει το όνομά του στο γεγονός ότι ωριμάζει μέσα σε τουλούμι, δηλαδή μέσα σε τομάρι κατσικιού ή προβάτου. Τα τομάρια προέρχονται από υγιή κατσίκια ή πρόβατα, που, μετά από διαδικασία απολύμανσης και συντήρησης, γυρίζονται έτσι ώστε οι τρίχες -οι οποίες λειτουργούν ως μόνωση- να είναι προς την εσωτερική πλευρά που θα μπει το τυρί. Το τουλουμίσιο φτιάχνεται συνήθως από μείγμα πρόβειου και κατσικίσιου γάλακτος. Το τυρί αποκτά μια ξεχωριστή, έντονη και ελαφρώς πικάντικη γεύση.
- «Αρμαθιές»: παρασκευή και κατανάλωση
Τα «αρμάθια» αποτελούνται από άγρια χόρτα του βουνού αποξηραμένα - Μπρέσες και Κοκκινόκολα, μαζεύονται το χειμώνα, πλένονται και περνιούνται σε νήμα, αρμαθιά. Κρεμιούνται σε χώρους με φυσικό φως και αερισμό για αποξήρανση. Αποθηκεύονται σε πάνινες σακούλες σε μέρος χωρίς υγρασία. Έτσι διατηρούνται τα άγρια χόρτα για όλο το καλοκαίρι. Το «αρμάθι» βράζεται και σερβίρεται με μπόλικο λάδι και λεμόνι, συνοδεύεται εξαιρετικά με τουλουμοτύρι, που αποτελεί ιδιαίτερο τυρί του Ζάρακα.
Τα υπόλοιπα 16 στοιχεία
Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
Πέραν των λακωνικών, στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς εγγράφονται και τα παρακάτω στοιχεία:
- Ριζίτικα τραγούδια Δυτικής Κρήτης
- Ετήσιο Αντάμωμα Σαρακατσαναίων Ηπείρου στη Σαρακατσάνικη Στάνη στον Γυφτόκαμπο Ζαγορίου
- Η Αμπελοοινική Παράδοση της Ραψάνης
- Η Αμπελοοινική Παράδοση της Λήμνου
- Κεραμική και Γλυπτική Τέχνη του Χαράλαμπου Γκούμα (Αιγάλεω, Αθήνα)
- Η κεραμική τέχνη του Δημήτρη Κουβδή (Άγιος Στέφανος Μανταμάδου Λέσβου)
- Η αγγειοπλαστική παράδοση των Μαργαριτών Μυλοποτάμου Κρήτης
- Ο Χορός των παπάδων ή χορός των γερόντων στις κοινότητες Επίσκεψης και Νυμφών Βόρειας Κέρκυρας
- Παραγωγή χορτάρινης σκούπας στον Φάρο Τυφλών της Ελλάδος
- O Αμπελώνας και οι αμπελοοινικές παραδόσεις του Μετσόβου – Κατώγι Αβέρωφ
- Καλαματιανός Χορός
- Ιερό Δάσος Αγίων Θεοδώρων, Μοναστήρι των Αγίων Θεοδώρων, Κοινότητα Ραψάνης Δήμου Τεμπών
- Κοινοτική διαχείριση του νερού στον Τόρνο Ευρυτανίας
- Καρναβάλι Καθαράς Δευτέρας στη Νέδουσα Ταΰγετου
- Πατρινό Καρναβάλι
- Μουούρι το Πασχαλιάτικο έδεσμα της Καλύμνου
Καταγραφή και ανάδειξη
της «ταυτότητας» κοινοτήτων
Το Υπουργείο Πολιτισμού, μέσω της καθ’ ύλην αρμόδιας Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (ΔΙΝΕΠΟΚ) εφαρμόζει, από το 2006, στην Ελλάδα τη Σύμβαση για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (UNESCO, 2003).
Στο πλαίσιο της εφαρμογής της σύμβασης, η χώρα μας δημιούργησε και εμπλουτίζει συστηματικά το Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, στο οποίο κοινότητες φορέων άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς έχουν τη δυνατότητα να αναδείξουν τα στοιχεία που οι ίδιες θεωρούν σημαντικά, για την «ταυτότητά» τους. Η εγγραφή τους στο ευρετήριο δεν αποτελεί παρά ένα μόνο βήμα για τη συνεργασία διοίκησης, επιστημονικής κοινότητας και, κυρίως, των ίδιων των κοινοτήτων ως φορέων, για την εκπόνηση και την εφαρμογή πολιτικών, οι οποίες αποσκοπούν στη διαφύλαξη των παραδόσεων και τη μετάδοσή τους στις νεότερες γενιές.
Η ετήσια διαδικασία εμπλουτισμού του Εθνικού Ευρετηρίου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας ξεκινάει κάθε Ιανουάριο, με τη δημόσια πρόσκληση που απευθύνει η ΔΙΝΕΠΟΚ, σύμφωνα με ορισμένο χρονοδιάγραμμα. Η Εθνική Επιστημονική Επιτροπή κατά τις τέσσερις συνεδριάσεις που πραγματοποιήθηκαν το 2023 και μία ακόμα στις 19 Ιανουαρίου 2024, έκανε θετική εισήγηση για την εγγραφή των 19 στοιχείων άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, την οποία έκανε δεκτή η υπουργός Πολιτισμού.
Μενδώνη: «Τα στοιχεία εμπεριέχουν το αποτύπωμα
των ανθρώπων στο διάβα του χρόνου»
Η υπουργός Λίνα Μενδώνη, με την αποδοχή της εισήγησης της Επιτροπής για την εγγραφή των 19 νέων στοιχείων στο Εθνικό Ευρετήριο, δήλωσε: «Με την εγγραφή 19 νέων στοιχείων στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, το Υπουργείο Πολιτισμού κάνει ένα ακόμα σημαντικό βήμα για την προστασία και ανάδειξη της συλλογικής μας ταυτότητας. Τα στοιχεία που εγγράφονται εμπεριέχουν το αποτύπωμα των ανθρώπων στο διάβα του χρόνου. Ένα αποτύπωμα που συμπυκνώνει την εμπειρία, τη γνώση, τις δεξιότητες, την ευρηματικότητα, τη δημιουργικότητα και το συναίσθημα του λαού μας, όπως αυτά εκδηλώνονται σε διάφορους τόπους, αποτελώντας ψηφίδες της εθνικής μας αυτοσυνειδησίας. Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά της πατρίδας μας φέρει βαθιά τα ίχνη ενός πλούσιου και, ως κάποιο βαθμό, ανεξερεύνητου παρελθόντος του λαού μας.
Ταυτόχρονα είναι βιωμένη παράδοση, ζωντανό στοιχείο του Πολιτισμού μας. Οφείλουμε να την τιμούμε, να τη σεβόμαστε και να τη διαφυλάττουμε ως εχέγγυο αυτογνωσίας για εμάς τους ίδιους και για τις επόμενες γενιές».
