Συνέντευξη στον Χρήστο Πετρούλια
Η φράση «τόλμησε τα μεγάλα» (dare mighty things), η οποία προέρχεται από ομιλία του 26ου προέδρου των ΗΠΑ Θίοντορ Ρούσβελτ, χρησιμοποιείται ως σλόγκαν στο Εργαστήριο Αεριώθησης (JPL) της NASA στην Καλιφόρνια. Το μότο αυτό εσωκλείει και τη διαδρομή του Παναγιώτη Βέργαδου, του Σπαρτιάτη επιστήμονα που τα τελευταία δέκα χρόνια ανήκει στο δυναμικό του πασίγνωστου αμερικανικού οργανισμού που ασχολείται με την εξερεύνηση του διαστήματος, την αεροναυτική και τη μελέτη του περιβάλλοντος της Γης.
Ένα τρίπτυχο αποφάσεων ζωής, συγκυρίας ευκαιριών και σπάνιων προσόντων και ικανοτήτων, που άρχισε να ξεδιπλώνεται από το 2003, τον οδήγησαν το 2011 σε ένα από τα κορυφαία ερευνητικά ιδρύματα του κόσμου. Από τότε μέχρι σήμερα, ο Παναγιώτης έχει κατορθώσει με προσήλωση, επιμονή, κατάρτιση κι επισταμένη πειραματική δραστηριότητα, να εξελιχθεί σε ένα από τα επιφανή στελέχη του οργανισμού.
Ο «ΛΤ» είχε τη χαρά να συνομιλήσει με τον Παναγιώτη, ο οποίος περιγράφει την πορεία από τη Σπάρτη στις ΗΠΑ, τη σταδιοδρομία στη NASA, την αποστολή και το αντικείμενο έρευνας που έχει αναλάβει, ενώ σκιαγραφεί τους επόμενους στόχους του. Μιλάει ακόμα για τη ζωή στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, ενώ δεν παραλείπει να μνημονεύσει με υπερηφάνεια τη γενέτειρά του, Σπάρτη, όπου ζει η οικογένειά του.
Ένας άνθρωπος ο οποίος κυνήγησε το όνειρο και πέτυχε διάνα, παρά την αξιέπαινη διαδρομή του παραμένει σεμνός και προσγειωμένος, αν και η καριέρα του έχει «εκτοξευτεί», όπως και τα πυραυλικά συστήματα της NASA.
- Ένας Σπαρτιάτης μέλος του φημισμένου οργανισμού της NASA. Δεν είναι και το πιο εύκολο και συνηθισμένο επίτευγμα. Ποια ήταν η αλληλουχία στην «αλυσίδα» της ζωής που σας οδήγησε στο κορυφαίο ίδρυμα έρευνας του διαστήματος στον κόσμο;
Άμα ρωτήσετε κάποιον/α που δουλεύει σε οποιοδήποτε κέντρο της NASA (η οποία έχει 10 κύρια ινστιτούτα στις ΗΠΑ), η πλειοψηφία θα σας απαντήσει ότι ήταν πάντα το όνειρο του/ης. Παρόλα αυτά, για μένα μια τέτοια σκέψη δεν υφίστατο καν, ειδικότερα όταν δεν ήξερα τι είναι το Jet Propulsion Laboratory (JPL), στο οποίο δουλεύω εδώ και 10 χρόνια, το κέντρο της NASA που ειδικεύεται στην κατασκευή διαστημοπλοίων για πλανητικές εξερευνήσεις και γήινες αποστολές. Ξεκίνησα τα μαθητικά μου χρόνια από το 3ο Νηπιαγωγείο Σπάρτης, συνέχισα στο 3ο Δημοτικό Σπάρτης, στο 3ο Γυμνάσιο Σπάρτης (με το Αθλητικό Τμήμα), στο 2ο Λύκειο Σπάρτης, και το Σεπτέμβριο του 1999 εισήχθην στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων από όπου και αποφοίτησα τον Ιούλιο του 2003. Νέος τότε, και χωρίς να ξέρω τις προοπτικές της σχολής μου, το μόνο που ήξερα ήταν ότι ήθελα να επιστρέψω στη Σπάρτη για να δουλέψω σε κάποιο φροντιστήριο φυσικής, ή να γίνω καθηγητής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Αλλά, στο 3ο έτος σπουδών μου, παρακολούθησα ένα σεμινάριο περί μεταπτυχιακών σπουδών στον Καναδά. Εκείνη η ημέρα, στο 3ο έτος, άλλαξε τη ζωή μου για πάντα –χωρίς να ξέρω τι με περιμένει. Καθότι μου άρεσε να εξερευνώ και να γνωρίζω νέες χώρες, τον Αύγουστο του 2003 μετακόμισα στο Τορόντο του Καναδά για να ξεκινήσω τις μεταπτυχιακές μου σπουδές στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου του York. Tον Φεβρουάριο του 2006, έλαβα το μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης (M.Sc.) στη φυσική ετερογενούς πυρηνοποίησης μικροσωματιδίων από μετεωρίτες, ερευνώντας τον σχηματισμό διαστημικών νεφών στα ανώτερα στρώματα της Γήινης ατμόσφαιρας. Τον Οκτώβρη του 2011, έλαβα το διδακτορικό δίπλωμα ειδίκευσης (Ph.D) στην ανάπτυξη φυσικο-μαθηματικών μοντέλων προσομοίωσης διάδοσης ραδιοκυμάτων μέσα σε μαγνητισμένο πλάσμα (χαμηλών θερμοκρασιών) της γήινης ιονόσφαιρας. Συγκεκριμένα, με εφαρμογή στην αφαίρεση δευτερευόντων πηγών σφαλμάτων στα σήματα του Παγκοσμίου Συστήματος Αναφοράς (Global Positioning System – GPS). Παρότι είχα ήδη βρει που θα συνεχίσω την μεταδιδακτορική μου ειδίκευση –στο Natural Resources Canada– επιδίωξα να κάνω αίτηση και στο μεταδιδακτορικό πρόγραμμα της NASA για μια τριετή υποτροφία (απλά και μόνο για να δοκιμάσω τις ικανότητες μου χωρίς να έχω καμία προσδοκία μιας και έκανα αίτηση εκ του ασφαλούς). Παρά τον ανταγωνισμό σε διεθνές επίπεδο, κατάφερα και κέρδισα 1 από τις 30 υποτροφίες που δίνονται παγκοσμίως κάθε χρόνο, λαμβάνοντας άριστα 98.5%. Μόλις έμαθα ότι κέρδισα την υποτροφία, χωρίς κανένα δισταγμό, απέρριψα τη θέση μου στο Natural Resources Canada και πήρα τηλέφωνο την οικογένεια μου, λέγοντας τους ότι μετακομίζω στην Καλιφόρνια στη NASA στο JPL. Εκείνη τη στιγμή συνειδητοποίησα ότι θα δουλέψω με όλους αυτούς τους επιστήμονες των οποίων τη βιβλιογραφία διάβαζα κατά τη διάρκεια των 8 χρόνων σπουδών μου και πάνω στην οποία βασίστηκε όλη μου η ερεύνα. Τότε συνειδητοποίησα που βρίσκομαι! Όλα ξεκίνησαν με μια περιέργεια του τι απλά υπάρχει πέραν της Ελλάδος. Και όπως λέει και το ρητό του JPL: «Dare Mighty Things».
- Αναπτύξατε τη μέθοδο προσδιορισμού μέγιστης ταχύτητας κυκλώνων σε θερμοδυναμική ισορροπία, κερδίζοντας το βραβείο του καλύτερου μεταδιδακτορικού ερευνητή. Ποια είναι η ουσία της συγκεκριμένης ανακάλυψης;
Ετησίως, η Γη μας μαστίζεται από ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως οι κυκλώνες, τα οποία πρωτίστως κοστίζουν ζωές και κατά δεύτερον κάνουν τεράστιες υλικές ζημιές, οδηγώντας σε μεγάλες οικονομικές επιβαρύνσεις πολλές χώρες (πχ ανατολικές ακτές των ΗΠΑ, Νότια Αμερική και άλλες). Προς το παρόν, τα φυσικά μοντέλα προσομοίωσης κυκλώνων δεν μπορούν να μας δώσουν την κατάλληλη εικόνα των αρχικών ατμοσφαιρικών συνθηκών υπό τις οποίες ένας κυκλώνας σχηματίζεται, αναπτύσσεται, και εξελίσσεται. Αυτό γιατί δεν έχουμε καλής ποιότητας μετρήσεις (οι οποίες από μόνες τους είναι περιορισμένες) του θερμοδυναμικού περιβάλλοντος μέσα στο «μάτι» και στον «τοίχο» του κυκλώνα, που καθορίζουν την εξελικτική τους πορεία. Παρότι την τελευταία δεκαετία έχει γίνει σημαντική πρόοδος στην προσομοίωση κατεύθυνσης των κυκλώνων, η πρόοδος στην προσομοίωση γέννησης και έντασης των κυκλώνων δεν είναι τόσο μεγάλη. Και αυτό γιατί οι δορυφορικές παρατηρήσεις στην υπέρυθρη ακτινοβολία και στα μικροκύματα (που αποτελούν την κύρια πηγή ατμοσφαιρικών μετρήσεων) απορροφώνται από τους υδρατμούς και έχουν χαμηλή διακριτική ικανότητα. Παρόλα αυτά, τα ραδιοκύματα του GPS, όχι μόνο μπορούν να διαπεράσουν τα τοιχώματα κάθε κυκλώνα, αλλά επίσης μπορούν να μετρήσουν τις θερμοδυναμικές συνθήκες σε οποιοδήποτε μέρος του με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια και κάθετη διάκριση από τα υπέρυθρα και τα μικροκύματα. Έτσι, με έναν κορυφαίο συνάδελφο από το Τεχνολογικό Ινστιτούτο Μασαχουσέτης (MIT) προσομοιώσαμε τους κυκλώνες ως θερμοδυναμικές μηχανές Carnot, αναπτύξαμε ένα θεωρητικό μοντέλο βασισμένο στη μέτρηση θερμοκρασιών μέσα στο «τοίχος» του κυκλώνα. Δείξαμε ότι μπορούμε, όχι μόνο να δώσουμε μέγιστης ακρίβειας μετρήσεις μέσα στο κέντρο του κυκλώνα, αλλά ανακαλύψαμε πως ένας κυκλώνας επηρεάζει την δυναμική της ανώτερη τροπόσφαιρα, και καταφέραμε να μετρήσουμε από το διάστημα την μέγιστη δυνατή ταχύτητα του με ραδιοκύματα GPS –τα ίδια ραδιοκύματα που χρησιμοποιούμε καθημερινά όταν οδηγούμε και λαμβάνουμε στο κινητό μας. Τέτοιες μετρήσεις είναι πολύ σημαντικές στο να έχεις πολύ καλές αρχικές συνθήκες στα μοντέλα προσομοίωσης κυκλώνων, όπως επίσης και στη δημιουργία συστημάτων προειδοποίησης κυκλώνων που μπορούν να σώσουν ζωές και να μειώσουν το κόστος των υλικών ζημιών. Έτσι κέρδισα το βραβείο του καλύτερου μεταδιδακτορικού ερευνητή σε ολόκληρο το JPL το 2013 –«JPL Outstanding Postdoctoral Fellow»– και τον Σεπτέμβριο του 2013 έδωσα διάλεξη για την ερευνά μου στο συμβούλιο διοίκησης και τον διευθυντή του JPL.
- Σήμερα ηγείστε σε 4 διαφορετικά προγράμματα της NASA αναφορικά με τα GPS ραδιοκύματα. Ποιο είναι το αντικείμενο των ερευνών και πως τα αποτελέσματα αξιοποιούνται προς όφελος της επιστήμης και της κοινωνίας;
Το αντικείμενο των ερευνών μου βασίζεται αποκλειστικά σε δορυφορικές μετρήσεις μετατόπισης συχνότητας Doppler της φάσης των GPS ραδιοκυμάτων, όπως μετρούνται από ειδικούς πομπούς που είναι τοποθετημένοι σε άλλους δορυφόρους σε τροχιά γύρω από τη Γη σε πολύ χαμηλότερο υψόμετρο (πχ 500 χιλιόμετρα και άνω). Οι μετρήσεις αυτές δίνουν υψηλής ακρίβειας μετρήσεις του ηλεκτρονικού πλάσματος της γήινης ιονόσφαιρας, όπως επίσης και των θερμοδυναμικών συνθηκών της ουδέτερης ατμόσφαιρας (από την επιφάνεια έως και 60 χιλιόμετρα υψόμετρο). Χρησιμοποιώντας αυτές τις δύο πλανητικές μεταβλητές, κάνω ταυτόχρονα έρευνα και «operational» δουλειά. Πρώτον, είμαι υπεύθυνος στο JPL για την παραγωγή χαρτών «Διαστημικού Καιρού» που δείχνουν την παγκόσμια κατάσταση και μεταβολή της ηλεκτρονικής πυκνότητας πλάσματος της Γης. Κάθε μέρα στις 6:30 μμ (ώρα Καλιφόρνιας) παραδίδω αυτούς τους χάρτες στην Αεροπορία των ΗΠΑ, στην Γαλλική Διαστημική Εταιρία, και στην κεντρική ιστοσελίδα της NASA στη βάση δεδομένων μέτρησης της Γης. Αυτές οι μετρήσεις έχουν άμεσες εφαρμογές στην τηλεπικοινωνία, στις διορθώσεις άλλων δορυφορικών παρατηρήσεων, και στην καθημερινότητα μας για την ομαλή λειτουργεία του GPS (πχ που όλοι χρησιμοποιούμε στο κινητό μας, στο αυτοκίνητο μας.) Δεύτερον, είμαι Principal Investigator (PI) σε μια επιστημονική επιχορήγηση της NASA, και με την ομάδα μου, προσπαθούμε να δημιουργήσουμε φυσικο-μαθηματικά μοντέλα ανίχνευσης και μέτρησης ύψους τσουνάμι σε ανοιχτούς ωκεανούς. Μηχανικά κύματα που παράγονται κατά τη διάρκεια τέτοιων φαινομένων, όπως ακουστικά και βαρυτικά κύματα, μετατοπίζουν τα ελευθέρα ηλεκτρόνια και την πυκνότητα του αέρα, αφήνοντας πίσω τους ένα «αποτύπωμα» το οποίο είναι μετρήσιμο σε ραδιοσυχνότητες GPS στην ιονόσφαιρα και στην ουδέτερη ατμόσφαιρα. Αυτό έχει άμεσες κοινωνικές και οικονομικές εφαρμογές στην γρήγορη ενημέρωση πληγέντων περιοχών πριν καν το τσουνάμι φτάσει σε αυτές. Τρίτον, είμαι Principal Investigator (PI) σε μια πολυετούς επιστημονική επιχορήγηση του JPL, και μαζί με την ομάδα μου, σχεδιάζω ερευνητικά πλανητικά πειράματα αξιοποιώντας τις συχνότητες τηλεπικοινωνίας διαστημοπλοίων με τα ραδιοτηλεσκόπια του Deep Space Network (DSN). Όπως στη Γη, έτσι και σε άλλους πλανήτες (και φεγγάρια αυτών) οι συχνότητες που εκπέμπουν τα διαστημόπλοια στη Γη υπόκεινται στο φαινόμενο Doppler. Προς το παρόν, αναπτύσσουμε μεθόδους και μελετάμε πως μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε φάσματα απορρόφησης ραδιοκυμάτων στις S/X-band συχνότητες για την ανίχνευση/μέτρηση της χημικής σύστασης, θερμοδυναμικής, και υπερ-περιστροφικής κίνησης της ατμοσφαίρας της Αφροδίτης. Πρόσφατα, τον Σεπτέμβριο του 2021, κέρδισα μια επιπλέον χρηματοδότηση για την εφαρμογή των μεθόδων μου σε γιγάντιους πλανήτες, όπως ο Δίας, ο Κρόνος, ο Ουρανός, και ο Ποσειδώνας που είναι στόχοι μελλοντικών διαστημικών αποστολών της NASA. Αυτό έχει άμεσες μελλοντικές εφαρμογές στην πλανητική εξερεύνηση, αλλά επίσης και στην κατανόηση της πλανητικής εξέλιξης της Γης. Για παράδειγμα, σε κάποιο χρονικό διάστημα η Γη αναμένεται να γίνει όπως η Αφροδίτη –θέλουμε να μάθουμε γιατί, ποια τα στάδια, και πότε ένα τέτοιο γεγονός θα συμβεί. Επίσης, μελλοντικά, η NASA θα ξεκινήσει επανδρωμένες αποστολές στον πλανήτη Άρη, και οι ατμοσφαιρικές μετρήσεις που μπορούμε να παρέχουμε θα είναι ιδιαίτερης σημασίας για την μέτρηση του καιρού και του κλίματος στον Άρη. Τέταρτον, οι μετρήσεις μετατόπισης της συχνότητας των GPS ραδιοκυμάτων λόγω του φαινόμενου Doppler εξαιτίας της Γήινης ατμόσφαιρας αποτελούν το ακριβέστερο θερμόμετρο της Γης. Αυτή η μετατόπιση συχνότητας είναι συνιστάμενη του δείκτη διάθλασης της ατμοσφαίρας (τον οποίο μπορούμε να μετρήσουμε με ακρίβεια μικρότερης του 0.1%) και συνάρτηση της θερμοκρασίας της Γης. Χρησιμοποιώ λοιπόν το GPS για να αναλύσω δεκαετής και ετήσιες θερμοδυναμικές μεταβολές της τροπόσφαιρας της Γης, η οποία είναι ευαίσθητη σε επιφανειακές θερμοκρασιακές μεταβολές, για να καταλάβω το βαθμό μεταβλητότητας της θερμοδυναμικής φυσικής της Γης. Αυτό έχει άμεσες εφαρμογές στην παρακολούθηση της μεταβολής του κλίματος της Γης, και σε πιο ερευνητικό στάδιο στην βελτίωση των φυσικών παραμέτρων των κλιματολογικών μοντέλων (τα οποία δείχνουν μεγάλες αποκλίσεις το ένα με το άλλο όσων αφορά την μελλοντική κλιματική εξέλιξη.)
- Η επιστήμη του διαστήματος εξελίσσεται διαρκώς, αξιοποιώντας τεχνογνωσία και ερευνητικές καινοτομίες. Σχεδόν 64 χρόνια μετά την εκτόξευση του Σπούτνικ 1 και τις αποστολές που ακολούθησαν, πόσο έχει προοδεύσει η έρευνα;
Μετά την επιτυχής εκτόξευση του τεχνητού δορυφόρου σε τροχιά γύρω από τη Γη (Σπούτνικ 1) είδαμε σημαντική «άνθιση» στη διαστημική εξερεύνηση. Το 1973 εκτοξεύθηκαν οι πρώτοι δορυφόροι του Παγκοσμίου Συστήματος Αναφοράς (GPS) σε τροχιά γύρω από τη Γη, και τώρα έχουμε δορυφόρους από τη Ρωσία (GLONASS), την Ευρώπη (Galielo), την Κίνα (Beidou), και αλλού, που μας καλύπτουν καθημερινά πολυάριθμες ανάγκες: οδηγίες ναυσιπλοήγησης (αυτοκίνητα, αεροπλάνα, καράβια, κινητά), πρόγνωση διαστημικού καιρού, τηλεπικοινωνίες, προσδιορισμό θέσης, και σε ερευνητικό κομμάτι ανίχνευση σεισμών και τσουνάμι και μελέτη της αντίδρασης της ιονόσφαιρας σε μεταβολές της επιφάνειας της Γης. Επίσης, το 1977 ξεκίνησαν το ταξίδι τους τα δίδυμα διαστημόπλοια Voyager, που όχι μόνο κατάφεραν να παρατηρήσουν τους εξωτερικούς πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος για πρώτη φορά, αλλά εδώ και χρόνια έχουν βγει εκτός της ηλιόσφαιρας και ταξιδεύουν στο ενδο-γαλαξιακό διάστημα, παρέχοντας μας μοναδικές πληροφορίες για τη συμπεριφορά του διαστήματος που δεν είχαμε ποτέ. To 1997 είδαμε την εκτόξευση του Cassini-Huygens στον Κρόνο, και στα φεγγάρια του, και ανακαλύψαμε την ατμοσφαιρική δομή τους. Από τις αρχές του ’90, η εκτόξευση δορυφόρων γύρω από τη Γη έχει φέρει σημαντικές προόδους στην πρόγνωση του καιρού, στην κλιματολογία, στην ανίχνευση περιβαλλοντικών καταστροφών και μελετών από το διάστημα, στην μελέτη ακραίων καιρικών φαινομένων, και στις τηλεπικοινωνίες. Με την πρόοδο, όμως, των επιστημονικών εφαρμογών έχουμε και την «άνθιση» της μικρο-τεχνολογίας, που μας επιτρέπει την κατασκευή μικρο-δορυφόρων και μικρο-κεραιών οι οποίες μας δίνουν τη δυνατότητα να κάνουμε τις ίδιες παρατηρήσεις που κάνουμε με τους τώρα δορυφόρους, αλλά σε πολύ χαμηλότερο κόστος και με αυξημένο αριθμό παρατηρήσεων. Το JPL προσεδάφισε στον Άρη τον Αύγουστο του 2012 το Mars Curiosity Rover που μας έχει δώσει σημαντικές πληροφορίες για την ατμόσφαιρα και τη γεωφυσική του πλανήτη, και μόλις πριν 7 μήνες (το Φεβρουάριο του 2021) το δεύτερο διαστημικό όχημα που κατασκεύασε το JPL, Mars Perseverance, προσεδαφίστηκε στον Άρη, παρέχοντας μας τον καιρό στον Άρη, παρήγαγε πολύ μικρή ποσότητα οξυγόνου από το διοξείδιο του άνθρακα (για μελλοντικές αποστολές στον Άρη) και συνέλεξε με ειδικό τρυπάνι υλικό από το υπέδαφος του πλανήτη που ενδέχεται να επιστραφεί στη Γη με την επόμενη διαστημική αποστολή. Μέσα στα επόμενα 20 χρόνια ελπίζουμε να έχουμε και την πρώτη επανδρωμένη αποστολή στον κόκκινο πλανήτη, αλλά αυτό είναι κάτι που ακόμα συζητάτε. Το διεθνές πρόγραμμα Artemis, που ηγείται η NASA, επιδιώκει να ξαναστείλει αστροναύτες στο Φεγγάρι. Με την ολοένα αυξανόμενη ζήτηση δορυφορικών παρατηρήσεων έχουμε δει σημαντική αύξηση σε επενδύσεις διαστημικής έρευνας και τεχνολογίας τόσο στις ΗΠΑ, όσο και στην Ευρώπη (πχ NASA, ESA, Space-X, Virgin Galactic, Thales Alenia Space, Safran, και άλλες). Η πρόοδος της έρευνας και της τεχνολογίας έχει κάνει εκθετικά άλματα, δεδομένου ότι μόλις πριν 50 χρόνια είχαμε την εκτόξευση των πρώτων δορυφόρων και μέχρι σήμερα έχουμε κατορθώσει όλα τα παραπάνω και ακόμα περισσότερα.
- Η ανθρωπότητα είναι κοντά στην περαιτέρω κατάκτηση του σύμπαντος; Πόσο πιθανά είναι τα διαστημικά ταξίδια «κοινών θνητών» και η μελλοντική διαβίωση σε άλλους πλανήτες;
Είμαστε ακόμα σε πολύ αρχικά στάδια «κατάκτησης» του σύμπαντος, αλλά μέσω επίγειων (Deep Space Network, Very Large Array, Keck Telescopes) και διαστημικών (Hubble, Kepler Space Telescope, Transiting Exoplanet Survey Satellite (TESS) και το αναμενόμενο James Web Telescope) τηλεσκοπίων, έχουμε τη δυνατότητα να παρατηρούμε και να ανακαλύπτουμε (όπως κάνουμε καθημερινά) πολλές κρυφές πτυχές του ορατού σύμπαντος, του γαλαξίας μας και να μάθουμε περισσότερα πράγματα για τα γειτονικά μας αστέρια. Συγκεκριμένα, μεγάλη έμφαση δίνεται στην ανακάλυψη πλανητών σε άλλα ηλιακά συστήματα, παρόμοιων με τη Γη, που θα μπορούσαν να διατηρήσουν (ή να έχουν ήδη) ζωή. Παρότι δεν έχουμε την τεχνολογία για την πραγματοποίηση τέτοιων διαστημικών ταξιδιών (το κοντινότερο αστέρι Alpha Centauri είναι σχεδόν 4.2 έτη φωτός μακριά από τη Γη), «κοινοί θνητοί» θα μπορούν να χαρούν ένα σύντομο διαστημικό ταξίδι (και ορίζω ως διαστημικό ταξίδι μερικές περιστροφές γύρω από τη Γη) με προσιτό κόστος σε μερικές δεκάδες χρόνια από σήμερα. Παρόλα αυτά, υπάρχουν ειδικές επιστημονικές ομάδες στη NASA και αλλού που καθημερινά μελετούν την ανάπτυξη πυραυλικής προώθησης. Εκατό χρόνια μετά την πρώτη πτήση των αδελφών Ράιτ, σκεφτόμαστε πως θα ταξιδέψουμε γρήγορα μέσα και έξω από το πλανητικό μας σύστημα. Υπάρχουν μελέτες με εφαρμογές λέιζερ, πυρηνικές μηχανές, ιόντα, αντιύλη και άλλες τεχνολογίες που θα κάνουν το ταξίδι Γης-Σελήνης υπόθεση μερικών λεπτών. Συγκεκριμένα, μια καινοτόμος μέθοδος προώθησης πυραύλων είναι η ιοντική προώθηση που έγινε με επιτυχία στο κέντρο Glenn της NASA, μέσω του προγράμματος «PROMETHEUS». Δεδομένου ότι το Mars Perseverance θα μπορέσει να παράγει λίγο οξυγόνο στον Άρη, η NASA επιθυμεί να οργανώσει επανδρωμένες αποστολές στο Φεγγάρι και στον Άρη μέσα στα επόμενα 20 χρόνια, καθώς και η ανάπτυξη πυραυλικής προώθησης που θα κάνει τα διαπλανητικά ταξίδια υπόθεση μερικών ημερών, η ανθρωπότητα θα μπορέσει να πραγματοποιήσει μελλοντικά (πιθανότατα σε 100 χρόνια ακόμα) διαπλανητικά ταξίδια και θα μπορέσει να κατασκευάσει εγκαταστάσεις στον Άρη για την πιθανή διαβίωση του ανθρώπου. Ένα παράδειγμα είναι η ταινία «The Martian», όπου η σκηνοθέτης και ο Ματ Ντέιμον επισκέφθηκαν το JPL για να λάβουν επιστημονική καθοδήγηση για το πως θα μπορούσε ένας άνθρωπος να επιβιώσει στον Άρη, αλλά και να απογειωθεί από την επιφάνεια του για να επιστρέψει στη Γη (και ναι ότι είδατε στην ταινία με την αφαίρεση παραθύρων, καθισμάτων, και άλλων από τον πύραυλο ισχύει λόγω της πολύ αραιής ατμοσφαιρικής πυκνότητας του πλανήτη).
- Εδώ και χρόνια εξυφαίνεται η προοπτική δημιουργίας διαστημικής πύλης και Πανεπιστημιακού Κέντρου Διαστημικής Έρευνας και Υψηλής Τεχνολογία στην Καλαμάτα. Είμαστε κοντά σε ένα τέτοιο εγχείρημα και τι θα αποφέρει στη χώρα;
Με πιάνετε προ εκπλήξεως, γιατί δεν είχα ακούσει (μέχρι τώρα) για τη δημιουργία διαστημικής πύλης και Πανεπιστημιακού Κέντρου Διαστημικής Έρευνας και Υψηλής Τεχνολογίας στην Καλαμάτα. Δυστυχώς, δεν νομίζω ότι είμαστε κοντά σε ένα τέτοιο εγχείρημα, για πολλαπλούς λόγους που έχουν να κάνουν με την έλλειψη οικονομικής υποστήριξης, διαστημικών υποδομών, λεπτομερούς αξιολόγησης του τόπου, και συνεργασίας της ελληνικής διαστημικής εταιρίας (εάν υπάρχει κάποιο τέτοιο ίδρυμα στην Ελλάδα και ζητώ ταπεινά συγνώμη που δεν το γνωρίζω) με τις ομόλογες διαστημικές εταιρίες ανά τον κόσμο (πχ, NASA, ESA, JAXA κτλ.) Παρόλα αυτά, αυτή είναι μια ιδέα που και εγώ έχω στο πίσω μέρος του μυαλού μου, γιατί μπορεί πραγματικά να οδηγήσει στην ανάπτυξη της επιστημονικής έρευνας, στην διεύρυνση προγραμμάτων και αναβάθμιση των πανεπιστημίων της Ελλάδος σε νέες τεχνολογίες, στη δημιουργία συνεργασίας με άλλες διαστημικές εταιρίες, και στην καινοτόμο ανάπτυξη δορυφορικών μελετών στην Ελλάδα. Πέραν της επιστημονικής/ερευνητικής ακμής, η Ελλάδα θα γνωρίσει και αυξημένο αριθμό διεθνών φοιτητών, σημαντική οικονομική εξέλιξη, και σταδιακά θα αναπτύξει διαστημικά προγράμματα. Ποιος φοιτητής δεν θα ήθελε να σπουδάσει φυσικές επιστήμες στη χώρα που γεννήθηκε ο πατέρας της γεωμετρίας και οι πατέρες της φυσικής φιλοσοφίας. Παρότι μικρή σαν κράτος, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Ελλάδα έχει προσφέρει και συνεχίζει να προσφέρει πολλά στην ανάπτυξη νεών τεχνολογιών σε όλους τους επιστημονικούς κλάδους, μέσω όλων αυτών των Ελλήνων που έπρεπε να φύγουν από την Ελλάδα για να διαπρέψουν (συμπεριλαμβανομένου και εμένα). Φανταστείτε, λοιπόν, που θα βρισκόταν η Ελλάδα και τι θα απέφερε στη χώρα η επένδυση και η ανάπτυξη προγραμμάτων νέων τεχνολογιών, ερευνών, και εφαρμογών. Πολλοί Έλληνες επιστήμονες θέλουμε να επιστρέψουμε στην Ελλάδα, αλλά δεν μπορούμε.
- Ο στόχος ζωής σας έχει εκπληρωθεί; Ποια είναι τα επόμενα σχέδια σας σε επαγγελματικό επίπεδο;
Μπορεί να ακουστεί περίεργο, αλλά ποτέ δεν είχα στόχο ζωής να δουλεύω για τη NASA. Στη δική μου περίπτωση, οι συγκυρίες με έφεραν εδώ και νομίζω αυτό έγινε επειδή ακριβώς δεν το είχα προγραμματισμένο, απλά έτυχε. Περισσότερο η περιέργεια και η τάση μου να εξερευνήσω τον κόσμο με οδηγούσε, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν είμαι περήφανος τώρα πια για το που δουλεύω. Μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι πλέον νιώθω πραγματικά ολοκληρωμένος ως επιστήμονας, ειδικά όταν σκέφτομαι ότι όλη η αφοσίωση και οι θυσίες που έκανα στα μαθητικά μου χρόνια κατάφεραν να με φέρουν εδώ που είμαι τώρα. Όσον αφορά τα επόμενα σχέδια μου, είμαι στο απόγειο της καριέρας μου. Θέλω να συνεχίσω να δουλεύω στα πειράματα μου επάνω στην πλανητική εξερεύνηση και θέλω να συνεισφέρω στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών που μπορούν να συνεισφέρουν σε μελλοντικές πλανητικές αποστολές. Συγκεκριμένα, δουλεύω ενεργά με την ομάδα μου για να προσπαθήσουμε να συμμετάσχουμε στην ανάλυση δεδομένων από μια διαστημική αποστολή στον πλανήτη Αφροδίτη που ηγείται το JPL και θα εκτοξευθεί το 2028. Επίσης, θέλω να συνεχίσω να αναπτύσσω το καινοτόμο σύστημα ανίχνευσης και προσδιορισμού τσουνάμι μέσω ατμοσφαιρικών βαρυτικών κυμάτων και ηλεκτρονικού πλάσματος, που ηγούμαι με την ομάδα μου, για τη δημιουργία ενός επαναστατικού συστήματος πρόωρης ενημέρωσης που ενδεχομένως να συμβάλλει στην μείωση υλικών καταστροφών και θυμάτων. Επίσης, πάντα έχω πίσω στο μυαλό μου να επιστρέψω στην Ελλάδα είτε ως καθηγητής σε κάποιο πανεπιστήμιο, είτε ως ερευνητής σε κάποιο ίδρυμα για να φέρω πίσω στην πατρίδα μου όλη αυτή την τεχνογνωσία και εμπειρία που απέκτησα και συνεχίζω να αποκτώ εδώ στη NASA από το 2011. Εάν με ρωτήσετε τι στόχο έχω τώρα, θα σας πω: να δω μια Ελλάδα να ξεκινήσει να συμμετάσχει στον αγώνα της διαστημικής εξερεύνησης και να συνεισφέρει στην ανάπτυξη του διαστήματος. Εάν υπάρχει δυνατότητα ένωσης Ελλήνων ομογενών στην υλοποίηση διαστημικού προγράμματος στην Ελλάδα, τότε θα ήθελα πολύ να συμμετάσχω.
- Ζείτε από το 2003 στο εξωτερικό, αρχικά στον Καναδά και στη συνέχεια στις ΗΠΑ. Ποιες είναι οι εντυπώσεις που έχετε αποκομίσει από τη διαμονή σας στην άλλη άκρη του Ατλαντικού;
Έχω ζήσει -και ζω- στις μεγαλύτερες πολυπολιτισμικές πόλεις του κόσμου, το Τορόντο του Καναδά και το Λος Άντζελες των ΗΠΑ. Έχω πολλές και μοναδικές εμπειρίες και έχω αποκομίσει πάρα πολλά πράγματα τόσο σε κοινωνικο-οικονομικό, όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο. Κατ’ αρχήν έμαθα τι σημαίνει πολιτισμική διαφορετικότητα και ποικιλία και την σημαντικότητα αυτών στην εξέλιξη της ζωής και είμαι ευγνώμων που είχα αυτή τη δυνατότητα. Έκανα μακροχρόνιες φιλίες και γνώρισα ήθη και έθιμα ανθρώπων από χώρες με διαφορετική κουλτούρα από την ελληνική, όπως η Ταϊβάν, η Ινδία, η Αιθιοπία, το Ιράν, η Κολομβία, το Μεξικό, η Γερμανία, η Τουρκία, η Κίνα, η Ουγγαρία, η Ουκρανία και το Πουέρτο Ρίκο. Είναι εντυπωσιακό ότι παρά το διαφορετικό εθνικό μας υπόβαθρο, όλοι μας προσπαθούμε να δεχόμαστε, να σεβόμαστε, και να καταλαβαίνουμε τον άλλο, διατηρώντας ταυτόχρονα την πολιτισμική μας ταυτότητα που εκφράζεται στην καθημερινότητά μας μέσω της εργασιακής και κοινωνικής συμπεριφοράς μας. Έμαθα να είμαι ανταγωνιστικός (με τη θετική έννοια), να δουλεύω, και να υπερισχύω μέσα σε ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον όπου ο επαγγελματικός ανταγωνισμός είναι αμείλικτος και σε διεθνές επίπεδο. Αυτό με έκανα να μάθω πως πρέπει να λειτουργώ μέσα σε μια κοινωνία πολυεθνική και απρόσωπη, και πως να κερδίζω το σεβασμό και την καταξίωση των γύρω μου. Όντας πολύ νέος όταν έφυγα από την Ελλάδα, έπαθα ένα πολιτισμικό σοκ όταν είδα πόσος κόσμος μεταναστεύει στις ΗΠΑ και στον Καναδά για να επιδιώξει το όνειρό του. Είμαι ευγνώμων που έζησα -και ζω- μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον όπου καθημερινά μαθαίνω πως να είμαι πολίτης του κόσμου και όχι μονάχα ενός κράτους. Ο κρατικός και ιδιωτικός μηχανισμός λειτουργεί πολύ διαφορετικά στις ΗΠΑ και στον Καναδά σε σχέση με αυτόν στην Ελλάδα, τουλάχιστον στο δικό μου κλάδο. Η ποιότητα της μεταπτυχιακής εκπαίδευσης είναι πολύ περισσότερο οργανωμένη και κατ’ επέκταση μακράν καλύτερη από αυτή της Ελλάδας, μιας και η Πολιτεία στελεχώνει πολύ ενεργά και επενδύει στην μεταπτυχιακή εκπαίδευση των νέων μέσω προγραμμάτων της NASA, διεθνών σπουδών και υποτροφιών, κάτι που δυστυχώς δεν βλέπω στην Ελλάδα. Όσον αφορά κοινωνικές διαφορές, στις ΗΠΑ και στον Καναδά ο τρόπος χαλάρωσης και διασκέδασης είναι περισσότερο προγραμματισμένος παρά αυθόρμητος όπως στην Ελλάδα. Για να κανονίσεις είτε ένα καφέ με τους φίλους σου ή ένα Σαββατοκύριακο για φαγητό ή μια ταινία με φίλους ή μια βόλτα στη θάλασσα, πρέπει να το έχεις προγραμματίσει τουλάχιστον μερικές μέρες πριν και να έχεις ρωτήσει το πρόγραμμα των υπολοίπων. Έχω γνωρίσει πολλά μέρη: από τα Rocky Mountains στο Καναδικό Εθνικό Πάρκο του Banff, Alberta μέχρι τους Καταρράκτες του Νιαγάρα στο Ontario του Καναδά, την κατάβαση στο Γκραντ Κάνυον της Αριζόνα και τα βουνά του Κολοράντο στις ΗΠΑ. Έχω καταλάβει πόσο «εύκολο» είναι να ταξιδεύεις και να δημιουργείς νέες εμπειρίες, κάτι που δεν είχα συνειδητοποιήσει στην Ελλάδα. Οποιαδήποτε πτήση μικρότερης των 5 ωρών δεν την καταλαβαίνω πλέον, αφού κάθε χρόνο για τα τελευταία 18 χρόνια κάνω 2-3 διεθνή ταξίδια μεταξύ ΗΠΑ–Καναδά–Ευρώπης. Εάν υπάρχει η δυνατότητα, θα συμβούλευα όλους να ξεκινήσουν να ταξιδεύουν για να δουν πως διάφορες κοινωνίες λειτουργούν και εκτός Ελλάδος –οι εμπειρίες που θα αποκομίσετε θα είναι ανεκτίμητης αξίας.
- Το ελληνικό στοιχείο διατηρείται ισχυρό στην ομογένεια;
Ναι, διατηρείται ισχυρό, και καθοριστικό ρόλο παίζει η εκκλησία μέσω της ίδρυσης των ημερησίων Ελληνορθόδοξων σχολείων, καλοκαιρινών κατασκηνώσεων, ετησίων πανηγυριών, χορευτικών εκδηλώσεων και διαγωνισμών. Κάθε δραστηριότητα έχει και συγκεκριμένο σκοπό. Στα σχολεία διδάσκεται η ελληνική γλώσσα, ιστορία, και γραμματική και σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας στην Ελλάδα υπάρχει η δυνατότητα απόκτησης πτυχίου ελληνικών ισάξιο των λυκείων στην Ελλάδα, για όσα ελληνόπουλα ενδιαφέρονται. Τα ετήσια πανηγύρια που διοργανώνονται από κάθε τοπική εκκλησία φέρνουν μαζί χιλιάδες Έλληνες, παρέχοντας μια γεύση ελληνικού σπιτικού φαγητού και γλυκισμάτων με τα παϊδάκια, τα σουβλάκια, τους λουκουμάδες και το γαλακτομπούρεκο να κυριαρχούν στο τραπέζι (με τα γλυκά να μαγειρεύονται από οικογένειες)! Τα χορευτικά συγκροτήματα και οι κατασκηνώσεις μαζεύουν ηλικίες από 5 έως και 50 χρονών, όπου το παραδοσιακό ελληνικό τραγούδι, τα ήθη, και έθιμα όλης της Ελλάδος διδάσκονται σε όλες τις γενιές. Το αποκορύφωμα έκφρασης της ελληνικής παράδοσης φαίνεται μέσω του ετήσιου διαγωνισμού χορού, που συγκεντρώνει πάνω από 5.000 Έλληνες χορευτές και τις οικογένειες τους, σε ένα τετραήμερο γλέντι που νιώθεις ότι βρίσκεσαι την Ελλάδα, γεμάτο με Έλληνες μουσικούς καλλιτέχνες από όλες σχεδόν τους νομούς. Κάθε χορευτικό συγκρότημα φέρνει ορχήστρα ειδικά από την Ελλάδα, και ακόμα μερικοί από τους κριτές πετούν από την Ελλάδα για να συμμετάσχουν σε αυτό που λέμε εδώ στη Δυτική Ακτή των ΗΠΑ, Fold Dance & Choral Festival (FDF), και Hellenic Dance Festival (HDF) στην Ανατολική Ακτή των ΗΠΑ. Η ιστορία της Ελλάδος γιορτάζεται κάθε χρόνο μέσω των ελληνικών παρελάσεων τόσο στον Καναδά, όσο και στις ΗΠΑ, ιδιαίτερα στις μεγαλουπόλεις (πχ Τορόντο, Μόντρεαλ, Οτάβα, Βοστώνη, και Νέα Υόρκη) όπου οι Έλληνες ντυμένοι με στολές Τσολιάδων και Αμαλίας (ειδικά στη Βοστώνη) δείχνουν στον κόσμο το τι εστί Ελλάδα. Πρόσφατα, τα σημαντικότερα μνημεία ανά τον κόσμο φωτίστηκαν στα χρώματα της Ελλάδας στις εθνικές επετείους. Στο Τορόντο του Καναδά, όπου και έχω ζήσει, η Danforth είναι η ελληνική γειτονιά όπου θα δεις τις ταμπέλες με τις οδούς γραμμένες και στα ελληνικά και τα τοπικά καταστήματα να μιλούν κυρίως ελληνικά. Στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες (UCLA) ξεκίνησε επίσημα η λειτουργία του Κέντρου Μελέτης του Ελληνικού Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) το καλοκαίρι του 2020, που αποτελεί κόμβο διδασκαλίας και έρευνας στους τομείς της ελληνικής γλώσσας, της ιστορίας και της φιλοσοφίας, με πρωτεύον σκοπό την επέκταση προγραμμάτων ελληνικών σπουδών σε ακαδημαϊκά ιδρύματα εκτός Ελλάδος. Πέραν του ρόλου της εκκλησίας και των σχολείων, η οικογένεια παίζει επίσης έναν σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση της ελληνικής κουλτούρας μέσα στο σπίτι, στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στα παιδιά, και τη διατήρηση όλων των εθίμων. Είναι αξιοθαύμαστο το πόσο Έλληνες νιώθουν (και είναι) οι Έλληνες ομογενείς και πόσο ισχυρά διατηρούν το ελληνικό στοιχείο στην κοινωνία.
- Τόσα χρόνια μακριά από την Ελλάδα και τη Λακωνία. Πως αισθάνεται ένας ομογενής που διαπρέπει μακριά από τον τόπο του; Επισκέπτεστε τη Σπάρτη όταν σας το επιτρέπουν οι επαγγελματικές σας υποχρεώσεις;
Έφυγα από την Ελλάδα τον Αύγουστο του 2003, κλείνοντας επισήμως 18 χρόνια στο εξωτερικό. Τα συναισθήματα μου είναι ανάμεικτα. Καταρχάς, αισθάνομαι προσωπική ικανοποίηση γιατί κατάφερα να δουλεύω σε ένα από τα σημαντικότερα επιστημονικά ιδρύματα του κόσμου και είμαι περήφανος που αντιπροσωπεύω πρώτα τη Σπάρτη και κατόπιν την Ελλάδα στο JPL της NASA. Αισθάνομαι δέος, γιατί μικρός δεν είχα καμία «έκθεση» στη NASA και σε καμιά άλλη διαστημική εταιρία, όπως έχουν πολλοί Αμερικάνοι και Ευρωπαίοι ανεπτυγμένων χωρών. Αισθάνομαι πλούσιος και τυχερός που έχω τη δυνατότητα να εξερευνήσω τον κόσμο και να ζήσω τη διαφορετικότητα ανάμεσα στην εκπαίδευση, την έρευνα, τη χρηματοδότηση και τις επιστημονικές προτεραιότητες κάθε χώρας. Ταυτόχρονα, όμως, αισθάνομαι λύπη και αγανάκτηση, γιατί για να διαπρέψω έπρεπε να φύγω από τη χώρα μου σε ηλικία 22 ετών. Αυτό που με λυπεί ιδιαίτερα είναι ότι κάθε χρόνο ακούω περί «Brain Drainage» στην Ελλάδα και διαρκώς αναρωτιέμαι γιατί η χώρα μας δεν κάνει κάτι για αυτό. Γιατί τα ακαδημαϊκά ιδρύματα δεν συμμετέχουν τόσο ενεργά στην διεθνή επιστημονική σκηνή και γιατί η χώρα δεν επενδύει στην επιστήμη όπως άλλες χώρες, παρά το ταλέντο που έχουμε σε παγκόσμιο επίπεδο; Δεν ξεχνώ ποτέ τον τόπο μου και ειδικά τη Σπάρτη από όπου ξεκίνησα. Κάθε χρόνο από το 2003 επισκέπτομαι τους γονείς μου (Δήμητρα και Βασίλη) και τους παππούδες μου (Αρετή και Ηρακλή), στους οποίους χρωστάω όλη μου την καριέρα και αυτό που είμαι τώρα, όπως επίσης και τον μοναδικό αδερφό μου (Ηρακλή) και τη νύφη μου (Ειρήνη) που μου χάρισαν δύο επιπλέον λόγους να επισκέπτομαι την Σπάρτη –τα ανιψάκια μου Δήμητρα και Βασίλη. Μάλιστα, πηγαίνω καθημερινά στο μαγαζί του αδερφού μου και προσπαθώ να εξυπηρετήσω πελάτες μας, όποτε μπορώ, γιατί είναι κάτι που με ξεκουράζει, με χαροποιεί και με κάνει να νιώθω ότι βρίσκομαι σπίτι μου. Προσπαθώ να πηγαίνω κάποια μικρή εκδρομή μέσα στην Ελλάδα και να πηγαίνω στη θάλασσα, γιατί δεν πηγαίνω πότε στον ωκεανό για κολύμπι, μιας και έχει τελείως διαφορετική σύσταση που δεν την προτιμώ. Αυτό που θυμάμαι όμως χαρακτηριστικά, είναι τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά του 2018, όταν πέρασα για πρώτη φορά τις γιορτές αυτές στην Σπάρτη μετά από 15 ολόκληρα χρόνια (από το 2003). Είχα ξεχάσει πως είναι η οικογενειακή θαλπωρή και πως μυρίζουν τα κουκουνάρια και τα καμένα ξύλα στο τζάκι στην καρδιά του χειμώνα –έπαθα πολιτισμικό σοκ στο αεροδρόμιο και νόμιζα ότι πνίγομαι από τον αέρα. Η εμπειρία αυτή όμως ήταν ανεκτίμητη και με έκανε να ξαναθυμηθώ τα παιδικά μου χρόνια στη Σπάρτη. Ακόμα δεν έχω καταφέρει να περάσω Πάσχα στη Σπάρτη από το 2004 (πάνε 17 χρόνια τώρα) και είναι κάτι που μάλλον δε θα συμβεί στο μέλλον λόγω δουλειάς. Αλλά, τώρα που έχω να μυήσω δύο Σπαρτιατόπουλα στην επιστήμη της φυσικής και στη NASA, θα προσπαθώ να κάνω τουλάχιστον δύο επισκέψεις το χρόνο.
- Θα συμβουλεύατε κάποιον να κυνηγήσει το όνειρο του, σε όποιο σημείο του ορίζοντα κι αν βρίσκεται αυτό, όπως πράξετε εσείς πριν κάποια χρόνια;
Ανεπιφύλακτα, θα συμβούλευα τον καθένα να κυνηγήσει το όνειρο του. Ο κόσμος είναι γεμάτος ευκαιρίες, και είναι πραγματικά στο χέρι του καθενός να επιδιώξει τα όνειρά του. Τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο όταν έχεις υπομονή, επιμονή, πείσμα, υποστήριξη από την οικογένεια σου, και θέληση για να βγεις από τη φούσκα του «comfort zone» σου. Οι δυνατότητες είναι απεριόριστες και για αυτό κι εγώ, όταν μιλάω με Έλληνες ομογενείς, προσπαθώ πάντα να βοηθήσω όσο μπορώ. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, βέβαια, ότι ο δρόμος της επιτυχίας είναι δύσκολος και ο ανταγωνισμός σε διεθνές επίπεδο είναι μεγάλος. Παρόλα αυτά, ο ευγενής επαγγελματισμός πάντα θα υπερισχύει και θα μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε όλα τα εμπόδια στην πορεία της επίτευξης των στόχων μας. Και εγώ πέρασα δυσκολίες κατά τη διάρκεια των σπουδών μου, απέρριψα επαγγελματικές ευκαιρίες και ρίσκαρα να βρεθώ χωρίς δουλειά προς το τέλος της μεταδιδακτορικής μου ειδίκευσης, αλλά δεν το έβαλα κάτω και πάλεψα να διεκδικήσω αυτό που μου αξίζει και βγήκα νικητής. Έχτισα ένα ισχυρό όνομα στον κλάδο μου σε διεθνές επίπεδο και στο JPL. Οπότε μη φοβάστε, και το μυστικό της επιτυχίας μου είναι το ελληνικό φιλότιμο, που κανένας άλλος λαός δεν ξέρει και δεν έχει να δώσει.
Ενημερωθείτε για όλη την επικαιρότητα της Λακωνίας και όχι μόνο μέσα από τη συνεχή ροή του www.lakonikos.gr. Κάνετε like στη σελίδα και γίνετε μέλος στην ομάδα του lakonikos.gr στο Facebook για να μαθαίνετε τα νέα πρώτοι! Με το κύρος και την αξιοπιστία του «Λακωνικού Τύπου», της μοναδικής ημερήσιας εφημερίδας της Λακωνίας με ιστορία 25 και πλέον ετών
