Η οικογένεια των Ματαλαίων είναι από τις πιο γνωστές, παλιές εξέχουσες οικογένειες της Νέας Σπάρτης. Με καταγωγή από το Βυζάντιο, οι πρόγονοί της ήλθαν κι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή των Καρυών. Από την οικογένεια αυτή προήλθε ο καπετάνιος του 1821 Παρασκευάς Ματάλας, ο οποίος για τις υπηρεσίες του στον αγώνα της Ανεξαρτησίας έλαβε το αξίωμα του ταγματάρχη της Βασιλικής Φάλαγγας του Όθωνα.
Όταν ιδρύθηκε η Νέα Σπάρτη (1834) ο Παρασκευάς Ματάλας επέλεξε να εγκατασταθεί στην ανατολική πλευρά των παρυφών της πόλης, κοντά στον ποταμό Ευρώτα, όπου δημιούργησε το περιβόητο «Περιβόλι του Ματάλα», το οποίο εξακολουθεί να υπάρχει και να αποτελεί ένα στολίδι για την περιοχή μας, χάρις στις άοκνες προσπάθειες και τη φροντίδα του τέως Δημάρχου Σπάρτης κ. Δημοσθένη Ματάλα.
Στο κτήμα αυτό, ο παππούς του, έκτισε κατά το έτος 1883, ένα χαριτωμένο μικρό ναό, αφιερωμένο στη μνήμη της Αγίας Παρασκευής. Ο ναός έχει ρυθμό σταυροειδή μετά τρούλου και στην τοιχοδομή του έχουν ενσωματωθεί μαρμάρινα κομμάτια και πινακίδες από την αρχαιότητα.
Το εσωτερικό του ναϋδρίου δεν είναι αγιογραφημένο και στους τοίχους έχουν αναρτηθεί μεγάλες και μικρές φορητές εικόνες, που είναι οι εξής:
1. Του Μεγάλου Κωνσταντίνου και της Μητρός του Αγίας Ελένης, που αγιογραφήθηκε το έτος 1925 από τον Σπυρίδωνα Μοσχονά, με δαπάνη του Συλλόγου Κουρέων και Κομμωτών Σπάρτης. Το 1963 η εικόνα αυτή ανακαινίστηκε από τον Σπαρτιάτη αγιογράφο Ευάγγελο Δημητρίου.
2. Άλλη παλαιά εικόνα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης του έτους 1901. Στην εικόνα αυτή παρατηρείται κάτι αξιοπερίεργο:Όσοι εκ των αφιερωτών, που είναι γραμμένοι στο κάτω μέρος, είχαν εκδημήσει, πλαισιώνονταν από μαύρο χρώμα και για τον καθένα τους – έξι συνολικά- είχε ζωγραφιστεί ένα αγγελάκι δίπλα στη δόξα του Χριστού, που υπερίπταται των Αγίων!
3. Της Αγίας Παρασκευής, έργο του νέου Σπαρτιάτη αγιογράφου Κωνσταντίνου Αλειφερόπουλου, του έτους 1995, ως δέηση της οικογένειας Ιωάννου Κουτσοβασίλη.
4. Το τέμπλο είναι ξύλινο και απλό, χωρίς ιδιαίτερες διακοσμήσεις. Πάνω του υπάρχουν από αριστερά προς τα δεξιά οι παρακάτω εικόνες:
α) Αγία Παρασκευή
β) Μήτηρ Θεού
γ) Ιησούς Χριστός
δ) Ιωάννης Πρόδρομος
Οι τρεις πρώτες δημιουργήθηκαν το έτος 1897 από τον Αθηναίο αγιογράφο Θ. Οικονόμου και η τέταρτη είναι έργο του Ι. Παπαδημητρίου, του έτους 1898.
Στο πίσω μέρος του ναού βρίσκεται το οστεοφυλάκιο της οικογένειας Ματάλα. Σύμφωνα με τη μαρμάρινη επιγραφή, που έχει τοποθετηθεί πάνω του, εδώ φυλάσσονται τα οστά των:
1. Δημοσθένη Π. Ματάλα (1831-1905)
2. Γαρυφαλιάς Δ. Ματάλα
3. Κωνσταντίνου Π. Ματάλα
4. Σταυρούλας Δ. Ματάλα
5. Μαρίας Κ. Μαυρομιχάλη
6. Δημητρίου Κ. Μαυρομιχάλη
7. Πολυτίμης Κ. Μαυρομιχάλη
8. Ανδρέα Δ. Ματάλα (1899-1972)
9. Αθηνάς Δ. Ματάλα (1902-1984)
10. Παγώνας Κ. Μαυρομιχάλη (1905-1987)
Σε ειδική ξύλινη θήκη κρεμασμένη στον τοίχο, άνωθεν του οστεοφυλακίου, βρίσκεται η νεκρική ενδυμασία του Δημοσθένη Π. Ματάλα (στολή τσολιά)!
Το εξωκκλήσιο της Αγίας Παρασκευής είναι ιδιωτικό και υπάγεται εκκλησιαστικά στον Ιερό Ναό Αγίου Σπυρίδωνος Σπάρτης. Εορτάζει κάθε χρόνο στις 26 Ιουλίου τη μνήμη της Αγίας Μεγαλομάρτυρος Παρασκευής και στις 21 Μαΐου τη μνήμη των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, λόγω της εικόνας που έχει προσφέρει, στα παλιά χρόνια, ο Σύλλογος Κουρέων και Κομμωτών. Στον κατάλογο εξωκκλησίων και παρεκκλησίων πόλεως Σπάρτης και περιχώρων, της Ιερά Μητροπόλεως Μονεμβασίας και Σπάρτης, δίπλα στην Αγία Παρασκευή υπάρχει αυτή η χειρόγραφη σημείωση: «Εις το εξωκκλήσιον αυτό υπάρχει εικών των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης και στις 25 Μαΐου προσέρχεται αρκετό εκκλησίασμα»!Στο γεγονός αυτό, λοιπόν, οφείλεται η παρανόηση και η πλάνη, που έχουν πολλοί Σπαρτιάτες, σε σημείο τέτοιο ώστενα θεωρείται το εξωκκλήσιο της Αγίας Παρασκευής ως Άγιος Κωνσταντίνος!!!
Στον περίβολο του ναΐσκου οι οικογένεια των Ματαλαίων έχει τοποθετήσει μια μπρούντζινη προτομή του Δημοσθένη Παρασκευά Ματάλα (1831-1905), που υπήρξε δήμαρχος Οινούντος και βουλευτής Λακεδαίμονος.
(Αναδημοσίευση από το 2ο βιβλίο μου «Εξωκκλήσια-Παρεκκλήσια της Σπάρτης και των περιχώρων - Τα μικρά, τα εύμορφα, τα τζιβαερικά», Εκδόσεις Ιδιομορφή, Σπάρτη 2016, το οποίο μπορείτε να προμηθευτείτε από όλα τα βιβλιοπωλεία της πόλης μας και από το γραφείο του εκδότη Ορέστη 7)
