του Γεώργιου Μπόνου
Εάν μισούνται ανάμεσά τους
δεν τους πρέπει ελευθεριά
Δ. Σολωμός
Εάν αναδιφήσει κανείς την μακραίωνα Ελληνικήν Ιστορίαν, θα διαπιστώσει ότι η διχόνοια και ο εξ αυτής εμφύλιος σπαραγμός συνακολουθούσαν τα ηρωικά κατορθώματα και τις νίκες του πολυβασανισμένου λαού μας. Είχαν επίσης σαν μοιραίο αποτέλεσμα την εξασθένηση των εθνικών μας δυνάμεων και την συσσώρευση καταστροφών. Υπήρξαν γενικώς καταστρεπτικές για τις μεγάλες υποθέσεις του ηρωικού λαού μας.
Κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν εμφανίστηκαν από τις πρώτες κιόλας ημέρες τα μαύρα σύννεφα της διχόνοιας. Τα αιώνια και καταστρεπτικά ελαττώματα της μαρτυρικής αλλ’ ενδόξου Φυλής μας δεν έλειψαν και από τον Ιερό υπέρ ανεξαρτησίας αγώνα. Ιδιαιτέρως η αρχομανία και ο ατομικισμός εμφανίζονται σ’ όλους τους Έλληνες που είχαν κάποιο μικρό ή μεγάλο αξίωμα. Είχαν παρασυρθεί ταυτόχρονα και μερικοί από τους ηγήτορες του μεγάλου και Ιερού Αγώνος του Εικοσιένα.
Ο Κολοκοτρώνης, μορφή αυθεντική και γνήσια, έλεγεν ότι οι Έλληνες καταρρέουν με την μανία να θέλουν όλοι να διοικήσουν, χωρίς να έχουν την αναγκαίαν πείραν. Ο Ν. Δραγούμης επίσης, στις Ιστορικές Αναμνήσεις του, γράφει «αι εμφύλιοι οδύναι ήσαν δυστυχώς χαλεπώτεραι και του εχθρικού σιδήρου και πυρός». «Είναι τραγικά παράλογο», λέγει ο νεοέλληνας κριτικός και λογοτέχνης Ανδρέας Καραντώνης, «να βλέπει κανείς ένα λαό να πραγματοποιεί θαύματα στα πεδία των εθνικών αγώνων και ταυτοχρόνως να κινδυνεύει εξ αιτίας της διχόνοιας να χάσει, μέσα σε μια στιγμή, όλα τα κέρδη των αγώνων του».
Το σαράκι αυτό της διχόνοιας άρχισε να κατατρώγει τις σάρκες του κορμού του αγωνιζομένου Έθνους από τις πρώτες ημέρες της Ελληνικής Επαναστάσεως. Ο Διονύσιος Σολωμός, ποιητής με ευρύ και ανήσυχο πνεύμα, που πονούσε για την Νίκη και για την προκοπή του Ιερού Αγώνος, δεν μπόρεσε να έχει στάση αδιάφορη μπροστά στα μαύρα εκείνα σύννεφα που σκοτείνιαζαν τον ουρανό της αιματοβαμμένης Ελλάδος.
Ο εθνικός μας ποιητής βλέπει τη διχόνοια να δηλητηριάζει τις ψυχές των μαχόμενων και να διεγείρει μεταξύ των την αντιζηλίαν, την οκνηρία και το μίσος. Τους παρορμά να αποφύγουν την τρικυμία της Εριννύος, να ειρηνεύσουν, γιατί αλλιώς θα ευρεθούν ή με ξένον βασιλιά ή θα καταφανισθούν από αγαρηνά χέρια (82α στροφή Μπάυρον).
Εγνώριζε, παρ’ ότι εβρίσκετο μακριά από τα διαδραματιζόμενα γεγονότα (στη Ζάκυνθο), την σοβαρότητα και τον μεγάλο κίνδυνο του εμφυλίου σπαραγμού, την αποσυνθετική και αντεθνική του επίδραση. Γι’ αυτό ένιωθε την ανάγκη σαν πνευματικός άνθρωπος και σαν μεγάλος πατριώτης, να διακηρύξει καθαρά, απρόσωπα και αμερόληπτα στους ανδρείους κι αγωνιζόμενους Έλληνας, ότι πρέπει να ξεριζώσουν από την ηρωική τους καρδιά τα πάθη, τα μίση, τις φιλοδοξίες, τους εγωισμούς τις ιδιοτέλειες και τις αρχομανίες.
Παρακολουθεί με πικρία τα αποτελέσματα της διχονοίας «που κρατάει ένα σκήπτρο η δολερή». Και πλημμυρισμένος από τρόμο, αγάπη και στοργή, εμπνέεται τις αληθινά εθνικές παρακαταθήκες, που μας άφησε στο τελευταίο μέρος του ύμνου εις την Ελευθερίαν (139-158 στροφές).
Πράγματι, στην τελευταία αυτή ενότητα του Ύμνου «ο Σολωμός διδάσκει τον όλεθρον της διχονοίας και το αποτελεσματικόν της Ομονοίας». Οι στροφές αυτές του Ύμνου παίρνουν τον χαρακτήρα του διδακτικού και συμβουλευτικού λόγου. «Δεν ομιλεί όμως ο ποιητής, μας λέει ο καθηγητής Παν/μίου Τωμαδάκης, ομιλεί η ίδια η ανήσυχη Ελευθερία, η οποία βλέπει τη διχόνοια των Ελλήνων και τον αντίκτυπο τον οποίον έχει εις την Ευρώπη».
Οι τελευταίες αυτές στροφές ζωγραφίζουν τη διχόνοια που προτείνει το σκήπτρο της αρχηγίας και διαιρεί τους νικητάς. Προτρέπει δηλ. τους οπλαρχηγούς να μην τους ξεγελάσει με το δόλιο χαμόγελό της, προσφέροντας το σκήπτρο της εξουσίας.
Η διχόνοια από βαστάει
ένα σκήπτρο η δολερή
κάθε ενός χαμογελάει
πάρτο, λέγοντας, και εσύ.
Κειό το σκήπτρο που σας δείχνει
έχει αλήθεια ωραία θωριά
μην το πιάστε, γιατί ρίχνει
εισέ δάκρυα θλιβερά.
Διαπιστώνει ακόμα ο ποιητής ότι η διχόνοια δεν θα ’χει μόνο εγκληματικό αντίκτυπο στην νικηφόρα διεξαγωγή του Ιερού υπέρ Ελευθερίας Αγώνος, αλλά και στο εξωτερικό, στην Ευρώπη. Θα μας ειπούν ότι δεν μας πρέπει ελευθερία, επειδή αλληλομισούμεθα. Οι φθονεροί εχθροί (Μέτερνιχ κ.α.) είναι έτοιμοι να κατηγορήσουν τους Έλληνας, ότι δεν είναι άξιοι να αποκτήσουν την ελευθερία των.
Μην ειπούν στο στοχασμό τους
τα ξένα έθνη αληθινά.
Εάν μισούνται ανάμεσά τους
δεν τους πρέπει ελευθεριά
Παροτρύνει όλους τους Έλληνας να ενωθούν γιατί το αίμα που χύνεται για την Πατρίδα και τη Θρησκεία δίνει την ίδια τιμή σε όλους τους αγωνιστές. Βαθύς πατριωτικός και θρησκευτικός λόγος η παρακάτω στροφή:
Τέτοια αφήσετε φροντίδα
όλο το αίμα όπου χυθεί
για Θρησκεία και Πατρίδα
όμοιαν αν έχει την τιμή.
Ο ποιητής με το στόμα της Ελευθερίας, απευθύνει στους μαχόμενους Έλληνας συμβουλές να σταματήσουν τη διχόνοια για να μη μείνει άκαρπος ο πολυαίμακτος αγώνας. Συμβουλεύει ακόμα να ξεριζώσουν από την ψυχή τους το μίσος και την έχθρα και να αγκαλιασθούν σαν αδέρφια ενωμένοι να προχωρήσουν για την τελική ΝΙΚΗ.
Στο αίμα αυτό που δεν πονείτε
για πατρίδα, για θρησκεία
σας ορκίζω αγκαλιασθήτε
σαν αδέρφια γκαρδιακά.
Πόσον λείπει, στοχασθήτε,
πόσο ακόμη να παρθεί
πάντα η νίκη, αν ενωθήτε
πάντα εσάς θ’ ακολουθεί.
Έτσι ο Σολωμός, ποιητής αγνός και πατριώτης, γίνεται θερμός απόστολος της ομονοίας και της αδερφοσύνης των αγωνιζόμενων Ελλήνων. Και με το πολιτικό και θρησκευτικό του κήρυγμα δείχνει τον ισοδύναμο ρόλο που παίζει η Πατρίδα και η Θρησκεία στον Ιερό Αγώνα της Επαναστάσεως.
Ο πρώτος μεγάλος ποιητής μας συνέλαβε βαθιά το πρόβλημα της εθνικής ενότητος, πάντα επίκαιρο, και το εκφράζει με ποιητικούς στοχασμούς, που πρέπει να χαραχθούν βαθιά στη μνήμη μας και διαρκώς να τους μνημονεύουμε. Αποτελούν ανώτερο και χρήσιμο παράδειγμα του υψηλού πατριωτισμού.
Διαβάστε το Μέρος Α' εδώ.
