Με την τρίτη Κυριακή των Νηστειών, την επονομαζομένη «τηςΣταυροπροσκυνήσεως»,η Ορθόδοξη Εκκλησία μάςυπενθυμίζει, κατά κάποιον τρόπο, ότι βρισκόμαστε πλέον στο μέσον της Μεγάλης Τεσσαρακοστής(Μεσοσαρακοστή) και ο φυσικοπνευματικός αγώνας των χριστιανών, με την νηστεία και την προσευχή, κορυφώνεται, άρα χρειάζεται μια «ενίσχυση» για να συνεχιστεί μέχρι το τέλος, που είναι η λαμπροφόρος Ανάσταση και το Άγιον Πάσχα. 

Οι Άγιοι Πατέρες, με την σοφία που τους ενέπλησε το Άγιον Πνεύμα, όρισαν αυτήν την Κυριακή να προσκυνείται ο Σταυρός του Κυρίου, «όχι μέσα στα πλαίσια του πόνου, αλλά της νίκης και της χαράς» (π. Αλέξανδρος Σμέμαν)! Για το λόγο αυτό οι Ειρμοί αυτής της Κυριακής είναι παρμένοι από την πασχαλινή ακολουθία «Αναστάσεως ημέρα» και ο Κανόνας είναι παράφραση του αναστάσιμου κανόνα (Σατυροαναστάσιμος Κανόνας)! Ατενίζοντας τον Σταυρό του Χριστού οπλιζόμαστε με θάρρος και δύναμη, για να συνεχίσουμε και την υπόλοιπη Σαρακοστή, «σταυρώνοντας» τον εαυτό μας δηλαδή απονεκρώνοντάς τον από τα πάθη του, ώστε να συμμετάσχουμε αξίως στην πνευματική πραγματικότητα του Πάσχα.
Η Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως μας δίνει την ευκαιρία να θυμηθούμε ορισμένα θέματα περί του Σταυρού, τα οποία η παραζάλη τηςκαθημερινότητας και η ενασχόλησή μας με την ματαιότητα του κόσμου τούτου , μας έχουν κάνει να τα λησμονήσουμε.
Ο Σταυρός πριν τη μεγάλη σταυρική θυσία του Χριστού ήταν ένα απεχθές φονικό όργανο εκτέλεσης κακούργων. Στην περίοδο της Ρωμαιοκρατίας όποιος πέθαινε δια της σταυρώσεως χαρακτηρίζονταν ως «επικατάρατος» (Γαλ.3:1). Αυτό συνέβαινε έως ότου ο Θεάνθρωπος Ιησούς σταυρώθηκε και πέθανε πάνω του ως κακούργος. Από τότε αυτό κατέστη πηγή απολυτρώσεως! Από μέσο θανατώσεως μεταβλήθηκε σε ακένωτη πηγή ζωής, από αποκρουστικό και απαίσιο όργανο των δημίων έγινε φωτεινό σύμβολο και δίαυλος ευλογιών, από ξύλο πόνου και ωδίνων κατέστη καταφύγιο ανάπαυσεως και χαράς!
Αυτή η παράδοξηκαι μεγάλη αλλαγή συντελέσθηκε επειδή ο Θεός απόάμετρηαγάπη και ευσπλαχνία, δεν λειτούργησε εκδικητικά προς την ανθρώπινη αγνωμοσύνη και κακουργία. Μέσα στην απύθμενη θεία φιλανθρωπία δεν υπάρχει «χώρος» για μίσος, θυμό και εκδίκηση. Ο Θεός ωςαπόλυτη αγάπη που είναι (Α΄ Ιωάν.4:8,)χάρισε στον άνθρωπο τη λύτρωση από τα πικρά δεσμά της αμαρτίας και του κακού και του χάρισε την αιώνια ζωή.
Χάρη, λοιπόν, στην αγάπη του Θεού, το φρικτό φονικό όργανο των ανθρώπων, μετεβλήθη σε πηγή αγιασμού και απολυτρώσεως. Σύμφωνα με την υψηλή θεολογία του ουρανοβάμωνος Αποστόλου Παύλου, μετά το σταυρικό θάνατο του Κυρίου, ο Σταυρός έγινε σύμβολο σωτηρίας, μέσο συμφιλίωσης με το Θεό και πηγή αγιασμού.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας έχοντας υπόψη τους αυτή τη μεγάλη αλήθεια διατύπωσαν την περίφημη θεολογία του Σταυρού. Το ιερότατο αυτό σύμβολο είναι πια συνυφασμένο με τον Κύριο Ιησού Χριστό. Από Εκείνον αντλεί την ανίκητη δύναμή του, τον αγιασμό και τη χάρη. Γι’ αυτό και δεν είναι ειδωλολατρία να προσκυνείται από τους πιστούς, διότι η προσκύνηση του Τιμίου Σταυρού, σημαίνει προσκύνηση του ιδίου του Χριστού, αφούείναι το σημείο και η ενθύμηση της απολυτρωτικής Του θυσίας.
Ο Σταυρός του Χριστού αποτελεί πλέον την ενοποιό δύναμη της ανθρωπότητας. Αν το ξύλο της γνώσεως του καλού και του κακού στην Εδέμ (Γεν. γ΄ κεφ.) έγινε πρόξενος κακού και έχθρας του ανθρωπίνου γένους, το ξύλο του Σταυρού έγινε σημείο επανένωσης των ανθρώπων στο Σώμα Του Κυρίου Ιησού Χριστού. Τα δύο εγκάρσια ξύλα, που συνθέτουν το σύμβολο του Σταυρού, συμβολίζουν την ένωση των ανθρώπων με το Θεό (κάθετο ξύλο) και την ένωση των ανθρώπων μεταξύ τους (εγκάρσιο ξύλο). Φυσικά η ένωση των ανθρώπων περνά αναγκαστικά από τη σχέση τους με το Θεό. Το εγκάρσιο ξύλο παριστά, επίσης, τα δύο χέρια του Εσταυρωμένου Λυτρωτή μας, τα οποία είναι ανοιγμένα για να αγκαλιάσουν ολόκληρη την ανθρωπότητα!
Μέσα σε αυτή τη θεώρηση η νέα εν Χριστώ ανθρώπινη κοινωνία έχει διαφορετική υφή από τις προχριστιανικές και εξωχριστιανικές κοινωνίες. Η ενοποιός δύναμη του Σταυρού του Χριστού αδελφοποιεί τους ανθρώπους, δημιουργώντας την κοινωνία της αγάπης, της αδελφοσύνης, της δικαιοσύνης και της ειρήνης.
Το σύμβολο του Τιμίου Σταυρού είναι ακόμα η φοβερή δύναμη των χριστιανών κατά των αντίθεων δυνάμεων. Η Εκκλησία μας ψάλλει θριαμβευτικά: «Κύριε όπλον κατά του διαβόλου τον σταυρόν Σου ημίν δέδωκας, φρίττει γαρ και τρέμει μη φέρων καθοράν αυτού την δύναμιν, ότι νεκρούς ανιστά και θάνατον κατήργησεν»!
Το σύμβολο του Τιμίου Σταυρού είναι το θαυμαστό φυλακτήριο όλων των πιστών. Δεν υπάρχει αγιαστική πράξη της Εκκλησίας μας που να μην σταυρώνονται οι πιστοί, δεν υπάρχει στιγμή προσευχής που να μην ποιούμε το σημείο του Σταυρού, δεν υπάρχει δύσκολη στιγμή που να μην αγιάζουμε το σώμα μας με το σημείο του Σταυρού, για να θωρακιζόμαστε έτσι κατά των δυνάμεων του κακού.
Εδώ πρέπει να επισημάνουμε την φανερή αποστροφή, ακόμα και την έχθρα προς τον Σταυρό του Χριστού, πολλών αιρετικών ομάδων.Ο προτεσταντικός κόσμος, για παράδειγμα, δεν αποδίδει καμιά τιμή στο Σταυρό. Είναι γνωστό πως οι προτεστάντες δεν κάνουν το σημείο του Σταυρού και τον χρησιμοποιούνμόνο ως διακοσμητικό στοιχείο! Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά, εξάλλου , δεν προφέρουν καν το όνομα του και το έχουν αντικαταστήσει με τη λέξη «ξύλο»!
Η ελληνορθόδοξη θεολογική παράδοσή μας, που έχει ως βάση την παύλειο αρχή: «Ει δε απεθάνομεν συν Χριστώ, πιστεύομεν ότι και συζήσομεν αυτώ, ειδότες ότι Χριστός εγερθείς εκ νεκρών ουκέτι αποθνήσκει, θάνατος αυτού ουκέτι κυριεύει» (Ρωμ.6:8-9),μάς κάνει να ξεχωρίζουμε από την Δύση, η οποία ζητά εναγωνίως την ευδαιμονία χωρίς θυσία, την ανάσταση χωρίς τον σταυρό και γι’ αυτό κυριαρχείται από πλήρη απαισιοδοξία, η οποία έχει ορατό αντίκρισμα στην ατομική και συλλογική ζωή των ανθρώπων.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει καθιερώσει από παλαιοτάτων χρόνων, να γίνεται από τους πιστούς, το σύμβολο του Σταυρού, ως εξής: Αρχικά ενώνουμε τα τρία πρώτα δάκτυλα του δεξιού χεριού, ομολογώντας έτσι την πίστη μας σ' ένα Θεό, που είναι ταυτόχρονα και τρεις υποστάσεις, τρία πρόσωπα -ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιον Πνεύμα-, ομοούσια, ενωμένα μεταξύ τους «αχωρίστως» και «αδιαιρέτως». Τα άλλα δύο δάκτυλα, που ακουμπούν στην παλάμη, συμβολίζουν τις δύο φύσεις, δύο θελήσεις και δύο ενέργειες του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, δηλαδή τη θεία και την ανθρώπινη. Μ' αυτό τον τρόπο κάνουμε μια συμβολική ομολογία της ορθοδόξου πίστεώς μας, που τις βάσεις και τα θεμέλιά της αποτελούν το Τριαδολογικό και το Χριστολογικό δόγμα. Μετά φέρνουμε το χέρι στο μέτωπο, τη σωματική περιοχή της διανοητικής λειτουργίας, φανερώνοντας έτσι ότι αγαπούμε τον Θεό μ' όλη τη διάνοιά μας και ότι αφιερώνουμε σ' Αυτόν όλες τις σκέψεις μας. Το χέρι έρχεται κατόπιν στην κοιλιά. Έτσι δηλώνουμε συμβολικά πως προσφέρουμε στον Κύριο όλες τις επιθυμίες μας και όλα τα συναισθήματά μας.Τέλος, φέρνουμε το χέρι στους ώμους, πρώτα στον δεξιό και μετά στον αριστερό, ομολογώντας έτσι ότι και κάθε σωματική μας δραστηριότητα ανήκει σ' Εκείνον.
Μια άλλη συμπληρωματική ερμηνεία, θεολογικώτατη μέσα στην απλότητά της, μας δίνει στην Ε’ Δίδαχή του ο Άγιος Κοσμάς ό Αιτωλός: «Ακούσατε, χριστιανοί μου, πώς πρέπει να γίνεται ο Σταυρός και τί σημαίνει. Μας λέγει το Άγιον Ευαγγέλιον πως η Αγία Τριάς, ο Θεός, δοξάζεται εις τον ουρανόν περισσότερον από τους αγγέλους. Τί πρέπει να κάμης και εσύ; Σμίγεις τα τρία σου δάκτυλα με το δεξιόν το χέρι σου και, μην ημπορώντας να ανεβής εις τον ουρανόν να προσκύνησης, βάνεις το χέρι σου εις το κεφά¬λι σου, διότι το κεφάλι σου είναι στρογγυλό και φανερώνει τον ουρανόν, και λέγεις με το στόμα: Καθώς εσείς οι άγγελοι δοξάζετε την Αγίαν Τριάδα εις τον ουρανόν, έτσι και εγώ, ως δούλος ανάξιος, δοξάζω και προσκυνώ την Αγίαν Τριάδα. Και καθώς αυτά τα δάκτυλα είναι τρία -είναι ξεχωριστά, είναι και μαζί- έτσι είναι και η Αγία Τριάς, ο Θεός, τρία πρόσωπα και ένας μόνος Θεός. Κατεβάζεις το χέρι σου από το κεφάλι σου και το βάνεις εις την κοιλίαν σου και λέγεις: Σε προσκυνώ και σε λατρεύω, Κύριέ μου, ότι κατεδέχθης και εσαρκώθης εις την κοιλίαν της Θεοτόκου διά τας αμαρτίας μας. Το βάζεις πάλιν εις τον δεξιόν σου ώμον και λέγεις: Σε παρακαλώ, Θεέ μου, να με συγχωρήσης και να με βάλης εις τα δεξιά με τους δικαίους. Βάνοντάς το πάλι εις τον αριστερόν ώμον, λέγεις: Σε παρακαλώ, Κύριε μου, μη με βάλης εις τα αριστερά με τους αμαρτωλούς. Έπειτα, κύπτοντας κάτω εις την γην: Σε δοξάζω, Θεέ μου, σε προσκυνώ και σε λατρεύω ότι, καθώς εβάλθηκες εις τον τάφον, έτσι θα βαλθώ και εγώ. Και όταν σηκώνεσαι ορθός, φανερώνεις την Ανάστασιν, και λέγεις: Σε δοξάζω, Κύριε μου, Σε προσκυνώ και Σε λατρεύω, πως αναστήθηκες από τους νεκρούς, διά να μας χαρίσης την ζωήν την αιώνιον. Αυτό σημαίνει ο Πανάγιος Σταυρός.»
Στη σύγχρονη υλιστική, καταναλωτική, ευδαιμονιστική εποχή μας, στην οποία κυριαρχούν η αλλοτρίωση, ο μηδενισμός, η απαξία και ο πτωτικός μιμητισμός, πολλοί χριστιανοί έχουν σταματήσει να κάνουν τον Σταυρό τους, ενώ κι αυτοί που τον κάνουν, είτε από άγνοια, είτε από αδιαφορία, τον κάνουν μηχανικά και συχνά αλλοιωμένο! Στις μέρες μας, δυστυχώς, είναι αρκετοί οι λαϊκοί, οι ιερωμένοι και οι μοναχοί, ακόμα και οι αρχιερείς (!!!), οι οποίοι εκτελούν το σημείο του Σταυρού εντελώς ανορθόδοξα και κατά ασεβή τρόπο!
Ορισμένοι, για παράδειγμα, δεν ενώνουν τα τρία δάχτυλα και κινούν βιαστικά το χέρι πάνω στο στήθος τους ή στον αέρα, χωρίς ν' ακουμπούν καθόλου το σώμα τους, άλλοτε σχηματίζοντας τρίγωνο ή ένα «Χ», και άλλοτε παίζοντας, θαρρείς, κιθάρα! Πώς να χαρακτηρίσει κανείς μια τέτοια άσκοπη και ακατανόητη κίνηση, που φτάνει στα όρια της βλασφημίας; Βαρύς, μα αληθινός, είναι ο λόγος του ιερού Χρυσοστόμου, που γράφει κάπου ότι ο ίδιος ο διάβολος κινεί το χέρι των απρόσεκτων αυτών χριστιανών, για να χλευάσει το πανίερο σύμβολο του Τιμίου Σταυρού και για να κολάσει τους ιδίους!
Κάποιοι χριστιανοί, επίσης, πέφτουν σε ένα άλλο σοβαρό σφάλμα. Είναι εκείνοι οι εγωιστές τυπολάτρες, που στέκονται συνήθως σε εμφανή σημεία του ναού, και εκεί, μπροστά σε όλους, με κούφια επιδεικτικότητα, ως άλλοι Φαρισαίοι, λυγίζουν τη μέση τους κάνοντας βαθιές μετάνοιες, απλώνουν ανεξέλεγκτα τα χέρια πέρα-δώθε και σταυροκοπιούνται με κινήσεις πληθωρικές, αδιάκριτες, κάποτε μάλιστα και γελοίες, σκανδαλίζοντας όλους όσοι τους βλέπουν.
Υπάρχει, ακόμα, μια κατηγορία χριστιανών, που αποφεύγουν εντελώς να κάνουν το σημείο του σταυρού, και μάλιστα δημόσια. Είναι εκείνοι, που ντρέπονται να ομολογήσουν την πίστη τους στον Χριστό και στον Σταυρό Του. Φοβούνται, λένε, την ειρωνεία, την περιφρόνηση και την χλεύη των ανθρώπων του κόσμου! Αγαπούν, όπως γράφει ο Άγιος Ευαγγελιστής Ιωάννης: «την δόξαν των ανθρώπων μάλλον ήπερ την δόξαν του Θεού». Αν ανήκουμε σ' αυτούς, ας θυμηθούμε την παραγγελία του Αγίου Αποστόλου Παύλου: «μη συσχηματίζεσθε τω αιώνι τούτω», καθώς και τη σοβαρή προειδοποίηση του ιδίου του Κυρίου μας: «πας ουν όστις ομολογήσει εν εμοί έμπροσθεν των ανθρώπων, ομολογήσω καγώ εν αυτώ έμπροσθεν του πατρός μου του εν ουρανοίς. όστις δ' αν αρνήσηταί με έμπροσθεν των ανθρώπων, αρνήσομαι αυτόν καγώ έμπροσθεν του πατρός μου του εν ουρανοίς.»