του Παναγιώτη Τζουνάκου
Πριν από έναν χρόνο, στις 31 Μαΐου 2024, ολοκλήρωσε τις εργασίες της η Διακυβερνητική Επιτροπή της UNESCO για την επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών στις Χώρες Προέλευσής τους. Η ελληνική αντιπροσωπεία παρουσίασε το ιστορικό της υπόθεσης, τα επιχειρήματα και τις θέσεις της χώρας μας για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα. Στάθηκε ιδιαίτερα στην απουσία φιρμανιού -την ύπαρξη του οποίου είχε επικαλεστεί ο Έλγιν, από τον τότε Σουλτάνο Σελίμ Γ΄ προς τον ίδιο -όπως έχουν αποδείξει Τούρκοι ερευνητές και ιστορικοί, ειδικοί στα Οθωμανικά Αρχεία, κάτι που έχει επιβεβαιώσει και ο Πρόεδρος Ερντογάν. Κάλεσε μάλιστα το Ηνωμένο Βασίλειο, που για πρώτη φορά είναι μέλος της Διακυβερνητικής Επιτροπής, να αποδείξει «εμπράκτως τη βούλησή του να συμμορφωθεί με τις συστάσεις και τις αποφάσεις του Διεθνούς Οργανισμού».
Το Ηνωμένο Βασίλειο επανέλαβε ότι το νομοθετικό πλαίσιο που ισχύει δεν επιτρέπει την επιστροφή των Γλυπτών στην Ελλάδα και ότι δεν υπάρχει πρόθεση της κυβέρνησης να αλλάξει τον συγκεκριμένο νόμο. Τη θέση αυτή υποστήριξε και η υπουργός Πολιτισμού της Μεγάλης Βρετανίας απαντώντας σε σχετική ερώτηση: «Οι διαχειριστές του Βρετανικού Μουσείου είναι υπεύθυνοι για τα αντικείμενα, αποκτήθηκαν νόμιμα και δεν έχουμε καμία πρόθεση να αλλάξουμε τον νόμο». Και πρόσθεσε: «Νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό η ελληνική κυβέρνηση να αναγνωρίσει ότι τα αντικείμενα αυτά μας ανήκουν και έχουν αποκτηθεί νόμιμα».
Τα επιχειρήματα της ελληνικής αντιπροσωπείας έτυχαν υποστήριξης από τη συντριπτική πλειοψηφία της Διακυβερνητικής Επιτροπής, η οποία υιοθέτησε σύσταση, με το κείμενο της οποίας κάλεσε τις δύο πλευρές να εντατικοποιήσουν τις προσπάθειές τους για την επίλυση της διαφοράς λαμβάνοντας υπόψη τις ιστορικές, πολιτιστικές, νομικές και ηθικές διαστάσεις. Ακόμη, κάλεσε τη γενική διευθύντρια της UNESCO να βοηθήσει να πραγματοποιηθούν οι απαραίτητες συναντήσεις μεταξύ Ελλάδας και Ηνωμένου Βασιλείου.
Το αίτημα της επιστροφής και επανένωσης των Γλυπτών της Ακρόπολης στον φυσικό τους χώρο αφορά την αποκατάσταση του ακρωτηριασμένου μνημείου, σύμφωνα με την αρχή της «ακεραιότητας» με βάση τη Σύμβαση της UNESCO του 1972. Η θέση του δανεισμού και μάλιστα με ανταλλάγματα που ακούστηκε πρώτη φορά από Έλληνα πρωθυπουργό, τον Κυριάκο Μητσοτάκη, τον Αύγουστο του 2019, ακυρώνει την μέχρι τότε γραμμή διεκδίκησης. Κινείται μακριά από διπλωματικά και πολιτισμικά επιχειρήματα, όταν τις προηγούμενες δεκαετίες το ζήτημα διεθνοποιήθηκε και έχει πλέον υποστηρικτές σε όλο τον κόσμο. Ακόμη και μέσα στη Βρετανία το 64% είναι υπέρ της επιστροφής στην Αθήνα των «Ελγινείων», όπως τα ονομάζουν.
Η επιστροφή των Γλυπτών της Ακρόπολης από το Βρετανικό Μουσείο και η τοποθέτησή τους στη θέση που ήταν πριν από το βίαιο διαμελισμό από τον Έλγιν αποτελεί διαχρονικό αίτημα από τη σύσταση του νεότερου Ελληνικού κράτους. Από τότε άρχισαν οι αντιδράσεις για την αρπαγή τους και οι προσπάθειες και οι ενέργειες για τον επαναπατρισμό τους. Μετά την κατασκευή του νέου Μουσείου της Ακρόπολης, όπου με την επανένωσή τους θα εκτίθενται ολοκληρωμένα και ασφαλή, η θέση του Βρετανικού Μουσείου ότι δεν τους παρέχεται ικανή φύλαξη στην Ελλάδα καταρρίπτεται. Το επιχείρημα αυτό δεν ευσταθεί αν μάλιστα ληφθεί υπόψη ότι χρυσά νομίσματα, ασημένια περιδέραια, 540 κεραμικά αντικείμενα και εκατοντάδες ιστορικά τεχνουργήματα εξαφανίστηκαν από το Β.Μ. από το 2021. Σύμφωνα με τους Times ανάμεσα στα αντικείμενα που εξαφανίστηκαν ως τον Απρίλιο του 2014 ήταν τρία νομίσματα, ένα αρχαιοελληνικό, ένα ρωμαϊκό του 4ου αιώνα και ένα γερμανικό. Σύμφωνα με το BBC εκτιμάται ότι πάνω από 1.500 αντικείμενα εκλάπησαν από τις συλλογές του Β.Μ. και οδήγησαν σε παραίτηση τον διευθυντή του, Hartwig Fischer, τον Αύγουστο του 2023.
Χωρίς αμφιβολία τα Γλυπτά της Ακρόπολης ανήκουν όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο, ως αριστουργήματα της παγκόσμιας κληρονομιάς. Έχει το δικαίωμα η Βρετανία να κρατάει τις μοναδικές αρχαιότητες που αφαιρέθηκαν βίαια, υπέστησαν φθορές από ανθρώπινα χέρια και εκτίθενται σε γκρίζες αίθουσες, που όπως αποκαλύφθηκε είναι γεμάτες υγρασία; Ποιο το νόημα της εμφάνισης του Βασιλιά Καρόλου με γραβάτα με ελληνικές σημαίες; Μπορούν οι «μυστικές» συναντήσεις μελών της ελληνικής κυβέρνησης με τον πρόεδρο του Βρετανικού Μουσείου να έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα; Δεδομένου ότι, το Β.Μ. είναι ένα από τα μουσεία με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα σε ολόκληρο τον κόσμο, φαίνεται ότι παρ’ όλες τις προσπάθειες δεν υπάρχει πολιτική βούληση να αλλάξει την British Museum Act του 1963, που εμποδίζει τον επαναπατρισμό τους.
Η αποκατάσταση της οικουμενικής Ακρόπολης έχει διεθνή διάσταση. Η σταθερή εμπιστοσύνη στην επιστημονική κοινότητα, τους παγκόσμιους Οργανισμούς και Συμβάσεις μπορεί να αποφέρει την αίσια έκβαση του ελληνικού αιτήματος. Η ενεργοποίηση του πλαισίου του παγκόσμιου κινήματος της απο-αποικιοποίησης μπορεί να πετύχει ισχυρές συμμαχίες και με άλλες χώρες που ζητούν την επιστροφή των λεηλατημένων πολιτισμικών αγαθών τους.
ΥΓ1. Η αναφορά στα Γλυπτά του Παρθενώνα και όχι στα Γλυπτά της Ακρόπολης αποκλείει την απαίτηση και για την κλεμμένη Καρυάτιδα, η οποία ανήκει στην Ακρόπολη, αλλά όχι στον Παρθενώνα.
ΥΓ2. Η αύξηση της τιμής του εισιτηρίου για την είσοδο στους Αρχαιολογικούς Χώρους, τα Μουσεία και τα Μνημεία στην Ελλάδα, σε σύγκριση με τους αντίστοιχους χώρους του εξωτερικού, καλώς έγινε. Όμως, θα πρέπει η είσοδος να είναι δωρεάν ή τουλάχιστον με συμβολικό εισιτήριο για όλους τους Έλληνες, ντόπιους και ομογενείς και να μην στέκονται στις ουρές στα εκδοτήρια, γιατί έχουν το δικαίωμα να απολαμβάνουν ελεύθερα και ακώλυτα την πολιτιστική τους κληρονομιά.
Σημειώνεται ότι, οι εν ενεργεία και οι συνταξιούχοι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων δικαιούνται ελεύθερη είσοδο στα Δημόσια Μουσεία και τους Αρχαιολογικούς χώρους. Ειδική κάρτα εκδίδεται από τις κατά τόπους Αρχαιολογικές Εφορίες.
