Η 28η Οκτωβρίου 1940 σηματοδοτεί την αρχή της συλλογικής άρνησης της υποταγής. Το ελληνικό «Όχι» στον φασισμό και στον ναζισμό ήταν η σπίθα που άναψε την εθνική αντίσταση, η οποία συνεχίστηκε στα χρόνια της Κατοχής με θυσίες, όπως αυτή του Αγίου Δημητρίου Ζάρακος. Το μαρτυρικό αυτό χωριό ήταν η ενσάρκωση της αντίστασης, η ηχώ του «Όχι» που εξόργισε τον κατακτητή και τη φίμωσε με τον βρόντο των πυροβολισμών του. Ή έτσι νόμιζε.

Ο θάνατος του υποστράτηγου Franz Krech, η εκδίκηση των κατακτητών και η μνήμη ενός χωριού που δεν λύγισε
Ο ήλιος ευλογεί τον Πάρνωνα μ’ ένα καθάριο φως που ταξιδεύει σε κάθε σπιθαμή του, χαϊδεύοντας τις κεραμοσκεπές των σπιτιών των χωριών του. Μα εκεί, στον Άγιο Δημήτριο Ζάρακος, το φως αυτό δεν φωτίζει μόνο τις φυλλωσιές, αλλά αποκαλύπτει με τις ακτίνες του τις μνήμες εκείνης της καταραμένης μέρας. Από εκείνον τον Ιούνη του ’44, κάτι ανείπωτο έμεινε να αιωρείται μέσα στη σιωπή. Μια σιωπή πεισματάρικη, που δεν την έσβησαν μήτε τα χρόνια μήτε οι βροχές. Μια σιωπή που θυμάται καλύτερα απ’ όλους.

Η ενέδρα που άλλαξε τον χάρτη
Η άνοιξη του 1944 ήταν καυτή από αγώνα, φόβο και προσδοκία. Στις 27 Απριλίου, κοντά στους Μολάους, μια διμοιρία του ΕΛΑΣ, συγκεκριμένα το 8ο Λακωνίας Σύνταγμα, υπό τον ανθυπολοχαγό Μανώλη Σταθάκη, έστησε μια θανάσιμη ενέδρα. Επέλεξε τη στιγμή της επιθεώρησης του Γερμανού διοικητή της 41ης Μεραρχίας «Οχυρών», Franz Krech, ο οποίος κατά τη διαδρομή του οδηγήθηκε κατευθείαν στην παγίδα της αντίστασης.

Ο Krech, γεννημένος στις 23 Ιουνίου 1889 στη Γκέρλιτς της Γερμανίας, είχε ήδη αναλάβει καθήκοντα υψηλού επιπέδου και η παρουσία του στην Πελοπόννησο ήταν σημαδιακή. Η δολοφονία του ήταν ένα ράπισμα για τη γερμανική διοίκηση και έτσι η αντίδραση δεν άργησε να έρθει.

Οι Γερμανοί κήρυξαν την Πελοπόννησο «ζώνη επιχειρήσεων» και όρισαν ότι η τιμωρία θα είναι κάτι παραπάνω από παραδειγματική. Θα ήταν μια τιμωρία συλλογική και αδυσώπητη. Η αρχή έγινε στην Αθήνα, όπου εκτελέστηκαν 200 πολιτικοί κρατούμενοι στο σκοπευτήριο της Καισαριανής ως άμεσο αντίποινο.

Το χωριό που έζησε τη φωτιά
Ο Άγιος Δημήτριος Ζάρακος, εδώ στις λοφώδεις πλαγιές της Λακωνίας, είδε να γράφεται η πιο μαύρη σελίδα της ιστορίας του. Την 6η Ιουνίου 1944, σύμφωνα με τοπικές καταγραφές, οι κατοχικές δυνάμεις εισέβαλαν, εκτέλεσαν 21 κατοίκους, ανάμεσά τους και ένα βρέφος, και έκαψαν αμέτρητα σπίτια.

Ο ήχος των πυροβολισμών έγινε σφίξιμο στην καρδιά της κοινότητας. Τα σπίτια που έκαιγαν, οι φωνές που πάγωσαν και η γη που αποτύπωσε τη φρίκη, όλα έγιναν μνήμη.

Μια από τις γυναίκες του χωριού αφηγήθηκε ότι «τη νύχτα εκείνη τα παιδιά έκλαιγαν, οι γέροντες μιλούσαν σιγά, και η βροχή τελικά που ήρθε δεν έσβησε τη φωτιά της ψυχής». Δεν υπάρχει επίσημη καταγραφή της φράσης, ωστόσο η τοπική κοινότητα την προφέρει με σεβασμό. Η παράδοση της προφορικής μνήμης άλλωστε δεν έχει ανάγκη το χαρτί για να επιβιώσει, μόνο την καρδιά και το στόμα για να την αφηγηθεί.

Το χωριό έμεινε με τις πληγές του, την απώλεια, τη σιωπή, το αίτημα για δικαίωση. Για δεκαετίες το όνομα του Ζάρακα έπαιζε στα ψιλά, ως ένα μικρό σημείο στον μεγάλο χάρτη της κατοχής. Η κοινωνία του, οι κάτοικοι, κράτησαν τη μνήμη ζωντανή με λουλούδια, τελετές και όρκους στους αδικοχαμένους προγόνους.

Κάθε χρόνο τελείται επιμνημόσυνη δέηση και κατάθεση στεφάνων στο μνημείο πεσόντων στην κεντρική πλατεία, όμως η επίσημη αναγνώριση ως «Μαρτυρικό Χωριό» πραγματοποιήθηκε μόλις τον φετινό Αύγουστο, με το Π.Δ. 71/2025 (ΦΕΚ 146/08.08.2025). «Η αναγνώριση δεν είναι μόνο καταγραφή, είναι ηθική υποχρέωση», δήλωσε ο δήμαρχος και οι κάτοικοι που, μετά από τόσα χρόνια, είδαν επιτέλους την ιστορία τους να μην βουλιάζει στο πέλαγος της λήθης.

Κάλεσμα αθανάτων σε κάθε γωνία της Λακωνίας
Ο Ζάρακας δεν ήταν η μοναδική κοινότητα που πλήρωσε το τίμημα της αντίστασης. Η Λακωνία έχει κι άλλα σημάδια που αν και επουλώθηκαν πονούν ακόμα. Τόπους όπου η Ιστορία χαμήλωσε με σεβασμό και ντροπή το κεφάλι. Στο Μονοδένδρι, ένα χρόνο νωρίτερα, στις 26 Νοεμβρίου 1943, εκτελέστηκαν 118 όμηροι από τα γερμανικά στρατεύματα, σαν ένα πρελούδιο της μοίρας που ύφαινε το μέλλον της αντιστασιακής επαρχίας. Το Γεράκι, που πλήρωσε με φωτιά και εκτελέσεις το αντίτιμο της αντίστασης. Ο Άη-Δημήτρης και η Σαϊδόνα, τόποι που γνώρισαν το κάψιμο και τη λεηλασία. Οι Κροκεές, η Σκάλα, τα Ανώγεια, η Πετρίνα, όλα χαρακιές της ίδιας πληγής που σημάδεψε τον χρόνο και τη γη. Στο Γύθειο γράφτηκαν 40 ονόματα πάνω σε μαρμάρινες ταφόπλακες, άλλα 44 στην Σπάρτη, και ακόμη 17 στη Ζούπαινα και 21 στον Άη-Δημήτρη. Στους Μολάους η πληγή μετρά 100 ανάσες που έσβησαν βίαια. Και στην Αράχοβα (Καρυές) της Λακωνίας, στις στάχτες που άφησε η φωτιά, κουρνιάζει το νόημα της αντίστασης. Μα σε κάθε πλατεία όπου ανεμίζει σήμερα η σημαία, σε κάθε πέτρ

Η ιστορία της Λακωνίας είναι γεμάτη από χωριά που έζησαν την «επόμενη» μέρα της αντίστασης, τη μέρα που ο πόνος, η απώλεια, η μυρωδιά του θανάτου επιβεβαιώνουν τον εφιάλτη.

Οι εκτελέσεις, οι φωτιές, ολόκληρη η «ζώνη επιχειρήσεων» που κηρύχτηκε στην Πελοπόννησο, όλα συνδέονται με τη δολοφονία του Krech, δείχνοντας πώς η μανιασμένη δίψα για εκδίκηση ξεγυμνώνει τελικά από κάθε ίχνος ανθρωπιάς την ψυχή.

Η φωνή της μνήμης σήμερα
Σήμερα, στα πλατάνια του Ζάρακα φωλιάζουν οι αναμνήσεις. Οι νέοι μαθαίνουν, γιατί οι παλιοί αφηγούνται. Στη φετινή εκδήλωση της 81ης επετείου, ο Μητροπολίτης προέστη της δέησης, προσευχόμενος για «τους σιωπηλούς ήρωες του τόπου».

Το χωριό στρέφει το βλέμμα πλέον προς το μέλλον: με μνημεία, με εκθέσεις, με μαθητές που γράφουν εργασίες για τα γεγονότα και με τουρισμό που γοητεύεται από την ομορφιά και συγκινείται από την επιβίωση αυτού του ιστορικού μαρτυρίου. Όμως, όπως λένε οι ντόπιοι: «Δεν θέλουμε τη μνήμη μόνο για να θυμόμαστε, αλλά για να μην επαναλάβουμε».

Από τη σιωπή του πόνου στο φως της μνήμης
Ο Franz Krech έπεσε σε ενέδρα και η ιστορία τον σκιαγράφησε ως έναν από τους γενναιότερους υποστράτηγους του κατακτητή. Όμως, η αντίδραση των κατοίκων της Λακωνίας και το μαρτύριο του Ζάρακα δείχνουν ότι η ιστορία δεν είναι μόνο για μεγάλους στρατηγούς, αλλά και για τα σπιτάκια που καταστράφηκαν, τα παιδιά που χάθηκαν, τις γριές που έκλαιγαν.

Ο Άγιος Δημήτριος Ζάρακος, το μαρτυρικό αυτό χωριό που πλέον στέκει αγέρωχο στα θεμέλια που κάποτε προσπάθησαν να του γκρεμίσουν, είναι η απόδειξη του πόσο βαριά πλήρωσαν οι πρόγονοί μας την αντίσταση, πόσο σημαντική είναι η αξία της μνήμης, πόσο ανεξάντλητη είναι η ιστορία.

Όταν ο πόνος γίνεται αφήγηση, τότε το παρελθόν αντανακλάται στα δέντρα, στις πηγές, στα πέτρινα τοιχώματα των σπιτιών και σαν ψίθυρος σιγοκλαίει αιώνια μέσα από τα φυλλώματα των πλατάνων. Έτσι μας αφηγούνται οι τόποι την ιστορία τους.

Ο Άγιος Δημήτριος Ζάρακος, μέσα από το αίμα και τις στάχτες του, έγινε ζωντανό σύμβολο εκείνου του “Όχι” που δεν έπαψε ποτέ να ηχεί σε κάθε πέτρα της Λακωνίας.

Ιλέην Ρήγα

Χρονολόγιο

• 26 Μαρτίου 1942: Στη Λακωνία πυρπολούν το χωριό Σαϊδόνα....

• 19 Σεπτεμβρίου 1943: Οι κατακτητές εφορμούν στην Αράχοβα (σημερινές Καρυές), καίνε τα σπίτια και σκοτώνουν εννέα κατοίκους.

• 26 Νοεμβρίου 1943: Οι ναζί εκτελούν 118 ομήρους στο Μονοδένδρι Σπάρτης

• 7 Δεκεμβρίου 1943: Στο Γύθειο εκτελούν 40 ομήρους.

• 11 Μαρτίου 1944: Εκτελούν 44 ομήρους στη Σπάρτη.

• 14-15 Μαρτίου του 1944: Οι κατακτητές επέστρεψαν στις Καρυές και επανέλαβαν τις αγριότητες. Απολογισμός 8 νεκροί και 200 πυρπολημένα σπίτια.

• 27 Απριλίου 1944: Εκτέλεση του Krech σε ενέδρα των ανταρτών στους Μολάους

• 28-30 Απριλίου 1944: Οι κατακτητές εκτελούν 100 ομήρους στους Μολάους ως αντίποινα.

• 6 Ιουνίου 1944: Εκτελούν 21 ανθρώπους στη Ζούπαινα (ανάμεσά τους 2 γέρους και 2 κοριτσάκια) και 17 στον Άη-Δημήτρη και πυρπολούν τα χωριά.

• 14 Αυγούστου 1944: Επιδρομή σε Σπάρτη, Γύθειο, Αρεόπολη, Κροκεές, Σκάλα, Ανώγεια, Πετρίνα. 4.000 γυναικόπαιδα ξεσπιτώθηκαν, 52 βρήκαν τραγικό θάνατο, πολλοί βασανίστηκαν ως και με εξόρυξη οφθαλμών.

(με πληροφορίες από mixanitouxronou.gr)