Μεγάλη εορτή του Αγίου Νικολάου σήμερα (6/12) και το Υπουργείο Πολιτισμού επέλεξε να «ταξιδέψει» και να «περιηγηθεί» στον φερώνυμο ναό, που δεσπόζει στην κάτω πόλη του κάστρου της Μονεμβασιάς.
Σημειώνεται ότι, ύστερα από 306 χρόνια λειτουργικής σιωπής, τα θυρανοίξια του εν λόγω ναού τελέστηκαν με μεγαλοπρέπεια τον Ιούλιο του 2021, παρουσία μεταξύ άλλων και της υπουργού Πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη.
Το μνημείο με ιστορία 320 ετών
που στέγασε από οπλοστάσιο ως σχολείο
Στην περιγραφή-αφιέρωμα το Υπουργείο Πολιτισμού καταγράφει: Ο ΙΝ Αγίου Νικολάου Μονεμβασίας αποτελεί μνημειακό κτίσμα της Β΄ Ενετοκρατίας. Κτίσθηκε σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή, εντοιχισμένη στη δυτική όψη του, το 1703 με τη χορηγία του διακεκριμένου ιατρού και φιλόσοφου, Ανδρέα Λικίνιου, στη θέση δύο παλαιότερων βυζαντινών ναών.
Τα κατασκευαστικά και μορφολογικά στοιχεία του μνημείου μαρτυρούν τις επιδράσεις της δυτικής αρχιτεκτονικής και παρουσιάζουν, μεταξύ άλλων, σημαντικές ομοιότητες με τους ναούς της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας και του Ελκόμενου Χριστού στο κάστρο Μονεμβασίας, υποδεικνύοντας τη δραστηριότητα κοινού οικοδομικού συνεργείου στην περίοδο της Β΄ Ενετοκρατίας στη Μονεμβασία
Κατά την περίοδο της Β΄ Οθωμανικής περιόδου (1715-1821) ο ναός χρησιμοποιήθηκε ως οπλοστάσιο, ενώ επί Καποδίστρια (1829) στέγασε το αλληλοδιδακτικό σχολείο της πόλης και δέχθηκε μία σειρά επεμβάσεων για τις ανάγκες της νέας του χρήσης.
Από το 1839 έως τα μέσα περίπου του 20ου αιώνα λειτούργησε ως δημοτικό σχολείο, στο οποίο μαθήτευσε και ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος.
Τους νεώτερους χρόνους φιλοξενούσε περιστασιακά πολιτιστικές δράσεις φορέων του τόπου και κυρίως τα συμπόσια του Μονεμβασιώτικου Ομίλου.
Τα τελευταία χρόνια ο ναός έχει ανακτήσει τη λειτουργική του χρήση.
Κατά την αρχαιολογική έρευνα που έγινε στον ναό από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας, εντοπίστηκε στο εσωτερικό ανάμεσα στους πεσσούς του νοτιοανατολικού διαμερίσματος, ένας επιχωμένος τάφος. «Ίσως ο Ανδρέας Λικίνιος τον ετοίμαζε για τα βαθειά του γεράματα, με την προοπτική ενός ειρηνικού τέλους. Μετά την παράδοση της πόλης στους Οθωμανούς (1715) οδηγήθηκε όμως ως σκλάβος στην Κωνσταντινούπολη όπου και απαγχονίστηκε», αναφέρει το Υπουργείο Πολιτισμού.
Ο ναός συντηρήθηκε και αποκαταστάθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας (πρώην 5η ΕΒΑ), στο πλαίσιο του Γ΄ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, και παραδόθηκε στο κοινό το 2007 με την έκθεση «Προστασία και ανάδειξη Αρχαιολογικού Χώρου Μονεμβασίας. Από το έργο της 5ης ΕΒΑ στη Μονεμβασία».
