της Ιλέην Ρήγα
Μπαίνοντας κανείς στην αίθουσα «Αλέξανδρος Κουρής» της Πνευματικής Εστίας Σπάρτης νιώθει αμέσως στο αίμα του τη μετάβαση σ’ έναν χώρο περισυλλογής και απώλειας, όπου ο χρόνος έπαψε να κυλά στις 26 Νοεμβρίου 1943. Η Έκθεση Μνήμης «82 χρόνια από την εκτέλεση των 118 στο Μονοδένδρι» είναι κάτι παραπάνω από ένα σύνολο φωτογραφιών και τεκμηρίων, είναι μια ζωντανή υπενθύμιση της πιο σκοτεινής ίσως στιγμής της τοπικής μας ιστορίας. Μια δράση που στόχο έχει την ενίσχυση της ιστορικής μας συνείδησης, φέρνοντας τους επισκέπτες σε άμεση επαφή με το ιστορικό γεγονός, και τους ανθρώπους που χάθηκαν, αλλά δεν ξεχάστηκαν.
Από την πρώτη στιγμή, ο επισκέπτης περιβάλλεται από ντοκουμέντα, επιστολές και φωτογραφικές αναμνήσεις που φωτίζουν τις προσωπικές ιστορίες των εκτελεσθέντων και κάποια στοιχεία του γεγονότος. Πρόσωπα ανθρώπων, συμπολιτών μας, που είχαν όνειρα, οικογένειες, επαγγέλματα και χάθηκαν βίαια από τα πυρά των Γερμανών, όλα αναδύονται μέσα από το αρχειακό υλικό, ζητώντας να ακουστεί η ιστορία τους μια ακόμη φορά.
Η ατμόσφαιρα υποβλητική, σε καλεί να μην πάρεις τα μάτια σου από το φρικτό χρονικό που πρόκειται να σου διηγηθεί. Σε κάθε γωνιά της έκθεσης μια μικρή λεπτομέρεια, ένα γράμμα, μια φωτογραφία, μια λεζάντα, λειτουργεί σαν γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και στο σήμερα. Ξεχωρίζουν κάποια πορτρέτα, τα οποία, τοποθετημένα με τρόπο λιτό και λιγομίλητο, επιτρέπουν στον επισκέπτη να σταθεί και να ατενίσει τα ηρωικά πρόσωπά τους. Η ίδια η ιστορία είναι αυτή που καθοδηγεί πια το βλέμμα: από τα πορτραίτα στις φωτογραφίες των κατοικιών τους και από κει στις φωτογραφίες των τάφων τους.
Καθώς περιηγείσαι στην αίθουσα, αυτό που νιώθεις έντονα είναι η ανάγκη η θυσία τους να μην ξεχαστεί, με μια μνήμη που επιβάλλεται όχι ως ιστορικό βάρος αλλά ως πρόσκληση για ενότητα. Σε μια εποχή όπου η συζήτηση για το παρελθόν συχνά αναζωπυρώνει παλιές εντάσεις, σε σημείο που φιμώνεται εν τέλει, η συγκεκριμένη έκθεση λειτουργεί ως υπενθύμιση ότι μοναδικός δρόμος είναι η αλήθεια, η παραδοχή και ο σεβασμός.
Στο τέλος της επίσκεψης ένα είναι το αίσθημα που κυριαρχεί: η θέληση να μάθει, να αναζητήσει, να νιώσει την ιστορία των 118 όχι ως απλό γεγονός, αλλά ως κομμάτι της ταυτότητας του τόπου του αλλά και δικό του. Οι φωτογραφίες που μπορεί κανείς να τραβήξει από την έκθεση δεν είναι ενθύμια, είναι τεκμήρια που πρέπει να μελετήσει και να διαδώσει, ώστε να μη χαθεί ποτέ η ιστορία τους στη λήθη. Μια ιστορία αγκάθι που πονάει, που δύσκολα αγγίζουμε, ακόμα και τόσα χρόνια μετά, αλλά που δεν μπορούμε ούτε να αγνοήσουμε ούτε να ξορκίσουμε όσο υπάρχουν ακόμα σκοτεινές γωνιές της που διψούν για φως.
Η Έκθεση Μνήμης «82 χρόνια από την εκτέλεση των 118 στο Μονοδένδρι (1943–2025)» παρουσιάζεται στην αίθουσα «Αλέξανδρος Κουρής» της Πνευματικής Εστίας Σπάρτης και θα διαρκέσει έως 11 Δεκεμβρίου (επισκέψιμη Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή 7:00 μ.μ. – 9:00 μ.μ.), με ελεύθερη είσοδο.
