Με το που πέφτουν οι θερμοκρασίες και ο κήπος αδειάζει, το γνώριμο βουητό του καλοκαιριού μοιάζει να σβήνει απότομα. Οι μέλισσες που γυρόφερναν τα λουλούδια και οι σφήκες που εμφανίζονταν στα τραπέζια εξαφανίζονται σχεδόν από τη μία μέρα στην άλλη. Το ερώτημα είναι αναπόφευκτο: πού πηγαίνουν όταν έρχεται το κρύο και πόσες από αυτές καταφέρνουν να επιβιώσουν;
Σύμφωνα με εντομολόγους που μελετούν τη συμπεριφορά τους, η απάντηση δεν είναι τόσο απαισιόδοξη όσο φαίνεται. Οι περισσότερες μέλισσες και σφήκες δεν «εξαφανίζονται» ούτε πεθαίνουν όλες. Αντίθετα, περνούν σε μια ειδική χειμερινή κατάσταση, χρησιμοποιώντας διαφορετικές στρατηγικές για να αντέξουν το κρύο.
Κοινωνικά και μοναχικά έντομα, δύο διαφορετικοί δρόμοι
Για να καταλάβει κανείς τι συμβαίνει τον χειμώνα, πρέπει πρώτα να γνωρίζει ότι μέλισσες και σφήκες χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες, τα κοινωνικά και τα μοναχικά είδη. Τα κοινωνικά ζουν σε οργανωμένες αποικίες με βασίλισσα και εργάτριες, ενώ τα μοναχικά έντομα ζουν και αναπαράγονται μόνα τους.
Στα κοινωνικά είδη ανήκουν οι μέλισσες του μελιού, οι βομβίνοι, οι κιτρινόμαυρες σφήκες (yellowjackets), οι χαρτόσφηκες και οι φαλακρές σφήκες (bald-faced hornets). Στα μοναχικά περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, οι ξυλομέλισσες, οι σφήκες που κυνηγούν τζιτζίκια και οι σφήκες που φτιάχνουν φωλιές από λάσπη. Κάθε ομάδα αντιμετωπίζει τον χειμώνα με εντελώς διαφορετικό τρόπο.
Οι μέλισσες του μελιού λειτουργούν σαν… καλοριφέρ
Οι μέλισσες του μελιού δεν πέφτουν σε χειμερία νάρκη. Με το που πέσει η θερμοκρασία, συγκεντρώνονται σε μια σφιχτή «μπάλα» γύρω από τη βασίλισσα μέσα στην κυψέλη. Κινώντας γρήγορα τους μυς των φτερών τους, παράγουν θερμότητα και διατηρούν το κέντρο της ομάδας σε θερμοκρασία κοντά σε αυτήν ενός ζεστού δωματίου, ακόμη κι αν έξω επικρατεί παγετός.
Οι μέλισσες που βρίσκονται στο εξωτερικό της συστάδας αλλάζουν σταδιακά θέση με εκείνες στο εσωτερικό, ώστε καμία να μη μένει για πολύ εκτεθειμένη στο κρύο. Για «καύσιμο» χρησιμοποιούν το μέλι που έχουν αποθηκεύσει. Γι’ αυτό και μια υγιής κυψέλη, με επαρκή αποθέματα, μπορεί να αντέξει σκληρούς χειμώνες που θα ήταν θανατηφόροι για άλλα έντομα.
Βομβίνοι και μοναχικές μέλισσες κρύβονται στο έδαφος
Οι αποικίες των βομβίνων ζουν συνήθως μόνο έναν χρόνο. Προς το τέλος του φθινοπώρου, οι εργάτριες και η παλιά βασίλισσα πεθαίνουν, ενώ επιβιώνουν μόνο οι νεαρές, γονιμοποιημένες βασίλισσες. Αυτές θάβονται σε χαλαρό χώμα, κάτω από φύλλα ή σε μικρές ρωγμές στο έδαφος, όπου παραμένουν μέχρι να ζεστάνει ξανά ο καιρός την άνοιξη.
Πολλά μοναχικά είδη ακολουθούν άλλες λύσεις. Ορισμένα, όπως οι ξυλομέλισσες, περνούν τον χειμώνα ως ενήλικα έντομα μέσα σε ξύλινες στοές. Άλλα μένουν στις φωλιές τους ως προνύμφες ή νύμφες, περιμένοντας να ολοκληρώσουν την ανάπτυξή τους. Γι’ αυτό και οι ειδικοί τονίζουν ότι κομμένα στελέχη φυτών, ακάλυπτο χώμα και σωροί από φύλλα δεν είναι «ακαταστασία», αλλά φυσικά καταφύγια για τα επικονιαστικά έντομα.
Οι φωλιές των σφηκών πεθαίνουν, όχι όμως και οι βασίλισσες
Οι περισσότερες σφήκες ακολουθούν επίσης ετήσιο κύκλο. Την άνοιξη, μία βασίλισσα ξεκινά μια μικρή φωλιά και μεγαλώνει τις πρώτες εργάτριες. Μέχρι το τέλος του καλοκαιριού, η αποικία μπορεί να αριθμεί εκατοντάδες ή και χιλιάδες άτομα.
Με τους πρώτους ισχυρούς παγετούς, οι εργάτριες πεθαίνουν. Επιβιώνουν μόνο οι νέες βασίλισσες, που βρίσκουν καταφύγιο κάτω από φλοιούς δέντρων, μέσα σε κορμούς, αποθήκες ή σοφίτες. Αυτές είναι που θα δημιουργήσουν ολοκαίνουργιες φωλιές την επόμενη άνοιξη.
Τα «υπερ-σμήνη» σε ήπιους χειμώνες
Σε περιοχές με πολύ ήπιο χειμώνα μπορεί να συμβεί κάτι σπάνιο: ορισμένες φωλιές, κυρίως κιτρινόμαυρων σφηκών, δεν πεθαίνουν. Συνεχίζουν να αναπτύσσονται και μετατρέπονται σε πολυετείς αποικίες με πολλές βασίλισσες και εκατοντάδες χιλιάδες εργάτριες. Αυτές οι τεράστιες φωλιές θεωρούνται επικίνδυνες και η αντιμετώπισή τους πρέπει να γίνεται αποκλειστικά από επαγγελματίες.
Γιατί βλέπουμε έντομα μέσα στον χειμώνα
Τις περισσότερες ημέρες του χειμώνα, μέλισσες και σφήκες μένουν κρυμμένες. Όμως, σε μια ηλιόλουστη και σχετικά ζεστή μέρα, μπορεί να εμφανιστούν. Οι μέλισσες του μελιού εκμεταλλεύονται τέτοια «παράθυρα» για σύντομες πτήσεις, ενώ κάποιες βασίλισσες σφηκών μπορεί να ξυπνήσουν αν ένας εσωτερικός χώρος ζεσταθεί αρκετά.
Η περιστασιακή εμφάνιση λίγων εντόμων δεν σημαίνει ότι υπάρχει ενεργή φωλιά. Αν όμως οι σφήκες εμφανίζονται συχνά μέσα στο σπίτι, ίσως υπάρχει κάποιο άνοιγμα στη στέγη ή στους τοίχους που χρειάζεται έλεγχο.
Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε
Ακόμη κι αν δεν διατηρεί κανείς κυψέλες, ο τρόπος που φροντίζει τον κήπο του παίζει ρόλο. Οι ειδικοί προτείνουν να αφήνουμε ένα μέρος του κήπου πιο «άγριο», με φύλλα, ξερά φυτά και φυσικές κρυψώνες. Η αποφυγή του έντονου καθαρισμού το φθινόπωρο και η αναμονή μέχρι να σταθεροποιηθούν οι θερμοκρασίες την άνοιξη μπορεί να κάνει τη διαφορά.
Έτσι, βασίλισσες, προνύμφες και νύμφες θα επιβιώσουν τον χειμώνα και θα επιστρέψουν το καλοκαίρι, συμβάλλοντας τόσο στην επικονίαση όσο και στον έλεγχο άλλων εντόμων.
