Η Ελληνική ιστορία είναι βαθιά κοινοτική. Δεν είναι ιστορική υπερβολή: η ελληνική πολιτεία θεμελιώθηκε πάνω στον θεσμό της Κοινότητας. Από τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης του 1821, η τοπική αυτοδιοίκηση λειτούργησε ως εργαλείο επιβίωσης και οργάνωσης. Ο Ιωάννης Καποδίστριας, αν και συγκεντρωτικός, θεσμοθέτησε τις πρώτες μορφές κοινοτικής διακυβέρνησης.
Ακολούθησαν οι Δήμοι του Όθωνα και οι κοινότητες με το ΔΝΖΥ 1912 του Ελευθέριου Βενιζέλου, που για δεκαετίες διατηρούσαν τον αυθεντικό παλμό της τοπικής κοινωνίας. Το «κοινόν των πολιτών» της αρχαίας πόλης, οι κοινότητες της τουρκοκρατίας και της Εθνικής Αντίστασης που κράτησαν ζωντανή την ελληνική ταυτότητα, τα συμβούλια των κατοίκων στους μεταπολεμικούς οικισμούς, όλα μαρτυρούν μια ιστορική συνέχεια: ο τόπος, όσο μικρός κι αν είναι, έχει φωνή, έκφραση συλλογικότητας και δημοκρατίας στην πράξη.
Ακόμη και στη σύγχρονη εποχή, μετά τη Μεταπολίτευση, οι Κοινότητες αποτέλεσαν θεσμικό αντίβαρο στην αστική υπερσυγκέντρωση, εκπροσωπώντας γνήσια τις μικρές πατρίδες: το νησί, το χωριό, τη γειτονιά. Οι θεσμικές αλλαγές των νόμων «Καποδίστρια», του «Καλλικράτη» και του «Κλεισθένη» αναθεώρησαν πολλά σύνορα, αλλά η ανάγκη για κοινοτική ταυτότητα και έκφραση δεν έσβησε ποτέ.
Η εμπειρία των μεταρρυθμίσεων του «Καποδίστρια», του «Καλλικράτη» και του «Κλεισθένη» (παρά την ουσιαστική τομή των ανεξάρτητων ψηφοδελτίων στα τοπικά συμβούλια) δείχνει ότι, παρά τις καλές προθέσεις, η συμμετοχή των πολιτών έχει μειωθεί δραματικά, καθώς οι αποφάσεις έχουν συγκεντρωθεί στα χέρια ούτε καν του δημοτικού συμβουλίου, αλλά της δημοτικής αρχής και κυρίως του δημάρχου, στο όνομα της «κυβερνησημότητας», με αποτέλεσμα να εξαλειφθεί η φωνή της τοπικής κοινωνίας.
Η τελειωτική υποβάθμιση τους από το νέο Κώδικα του ΥΠΕΣ δεν είναι τεχνική. Είναι πολιτική. Και αποτελεί ένα επικίνδυνο δημοκρατικό έλλειμμα. Αυτή η κατάσταση:
-Ακυρώνει την έννοια της λαϊκής συμμετοχής, αφού το εκλεγμένο όργανο δεν έχει καμία πραγματική εξουσία.
-Υπονομεύει την εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς, καθώς η ψήφος τους δεν μεταφράζεται σε χειροπιαστές αλλαγές.
-Μετατρέπει τις εκλογές σε μια τυπική διαδικασία, αποστεωμένη από περιεχόμενο και προσφορά, λειτουργώντας περισσότερο σαν άλλοθι δημοκρατικότητας.
Αντί να ενδυναμώνεται η βάση της Αυτοδιοίκησης, ο νέος Κώδικας –όπως διαφαίνεται– καταργεί σιωπηρά την έννοια της τοπικής εκπροσώπησης, μετατρέποντας τις Κοινότητες σε διακοσμητικά όργανα χωρίς λόγο ύπαρξης.
Αυτό το μοντέλο αντιβαίνει όχι μόνο στην ιστορική και κοινωνική σημασία των Κοινοτήτων, αλλά και στις σύγχρονες αρχές συμμετοχικής διακυβέρνησης που προωθούν το Σύνταγμα και η Ευρωπαϊκή Χάρτα Τοπικής Αυτονομίας (ν. 1850/89).
Η εισαγωγή της ηλεκτρονικής ψήφου στις δημοτικές εκλογές από το ΥΠΕΣ δεν είναι λύση, είναι παραδοχή. Παραδοχή ότι οι πολίτες έχουν απομακρυνθεί από τη βάση της τοπικής ζωής. Όμως το πρόβλημα δεν λύνεται με ένα “κλικ”, αλλά με την επιστροφή στην εγγύτητα, τη συμμετοχή, τη ζωντανή δημοκρατία των κοινοτήτων.
Οι Κοινότητες δεν ζητούν προνόμια. Ζητούν υπόσταση. Ζητούν λόγο και δικαίωμα να πράττουν. Και κυρίως ζητούν σεβασμό:
-Στον θεσμό, στην ιστορική τους καταβολή, στον άνθρωπο που εκπροσωπούν. Όταν το κέντρο ξεχνά την περιφέρεια, η δημοκρατία είναι φτωχότερη.
- Όταν ο πολίτης δεν βλέπει τη ψήφο του να πιάνει τόπο, η πολιτική χάνει το νόημά της.
Η Αυτοδιοίκηση δεν αλλάζει με PowerPoint και νομικά τεχνάσματα. Αλλάζει από κάτω προς τα πάνω. Από τις Κοινότητες που επιμένουν, που αντέχουν, που συνεχίζουν να αποτελούν τον ζωντανό πυρήνα της τοπικής δημοκρατίας.
Αν αυτός ο Κώδικας περάσει χωρίς καμία πρόβλεψη για τις Κοινότητες, θα είναι μια ντροπιαστική σελίδα στη διοικητική ιστορία της χώρας. Και θα γραφτεί με την πένα της απαξίωσης.
Όσοι οραματίζονται τις Τοπικές Κοινότητες ως εξαρτήματα της Δημαρχίας ή ως μακρύ χέρι του εκάστοτε Υπουργού Εσωτερικών, ούτε γνωρίζουν ούτε σέβονται την ιστορική, κοινωνική και πολιτική τους αξία.
Η Ελλάδα δεν γεννήθηκε στους διαδρόμους της διοίκησης, γεννήθηκε στις Κοινότητες. Εκεί χτίστηκε η ελευθερία, εκεί δοκιμάστηκε η αλληλεγγύη, εκεί επιβίωσε η Δημοκρατία.
(συνεχίζεται….)
