(Ετεροχρονισμένο το κείμενο, εκτός επικαιρότητος. Όμως ο ήχος της καμπάνας της Μ. Παρασκευής είναι, μου φαίνεται, πάντοτε επίκαιρος)
Την παράξενη Μεγάλη Εβδομάδα του 2020, λόγω κορονοϊού ζήσαμε στην πόλη την απόλυτη νέκρα. Βγαίνανε μόνο στην τηλεόραση κάτι τύποι επιστήμονες, δημοσιογράφοι και άλλοι και μπούρου μπούρου μπούρου προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να μας κάνουν υποτίθεται να μην καταθέσουμε τα όπλα. Αφήστε πια τις εικόνες που έφερναν και μας έδειχναν από το εξωτερικό, ιδίως την Ιταλία και την Ισπανία, εστιάζοντες στα φέρετρα, με τον πάπα να προσεύχεται μια αλλόκοτη προσευχή.
Τέτοια Μεγάλη Εβγομάδα δεν είχε ζήσει ποτέ η ανθρωπότητα. Αν ίδια ή και χειρότερη θα ζήσει πού να ξέρει κανείς. Το μέλλον αόρατο. Κι εγώ τη Μ. Παρασκευή έκανα μια βόλτα ʺδι ατομικήν σωματικήν άσκησινʺ και δίχως "κατοικίδιο" όπως έγραφε η βεβαίωση της κατ’ εξαίρεση μετακίνησης. (Αυτό το ʺγια τις ανάγκες του κατοικιδίου ζώουʺ και όχι του σκύλου καθαρά με εκνευρίζει αφάνταστα, λες και βολτάρουμε κι άλλα κατοικίδια πλην των σκυλιών.) Και στη βόλτα που έκανα μέσα στην απόλυτη ησυχία ακούστηκε μια καμπάνα, μία και μοναδική να χτυπά πένθιμα. Τόσο ωραίος και ρυθμικός ο ήχος της που μέσα σε ’κείνην την ερημιά ήταν σα να σκέπαζε όλο τον κόσμο. Συμπλήρωνε την εικόνα όλης της Μεγάλης Εβδομάδος με την κορύφωση του πάθους της Μ. Παρασκευής δημιουργώντας μέσα σου ολόκληρη παράσταση. Έβλεπα τον Χριστό στο Σταυρό, την πανάμωμον μητέρα να θρηνεί δακρυροούσα "ὦ γλυκύ μου ἔαρ, γλυκύτατόν μου τέκνον…" και ʺἔφριξεν ἡ γῆ καὶ ὁ ἥλιος ἐκρύβηʺ, και "δός μοι τοῦτον τὸν ξένονʺ, ακούγονταν λαϊκά μοιρολόγια και μέσα στη σιωπηλή θλίψη κρύβονταν λες χίλιες κραυγές και γόοι ποιητικοί.
Φτάνει, είπα, η καμπάνα και καλύπτει ολόκληρη την ιστορία. Μια καμπάνα και ο πένθιμος ήχος της έκανε τη δουλεία της, τόσο ωραία! Ένας ήχος να γεμίζει τα πάντα. Και είδα και επιταφίους και περιφορές από το παρελθόν στην Πάτμο, στην παλαιά πόλη της Ρόδου που έτυχα πριν χρόνια, άκουσα τον αλέκτορα να διαλαλεί την άρνηση του πιστού μαθητή κι έκανα το σταυρό μου με πραγματική κατάνυξη. Ενώ αν ήταν κόσμος πολλύς με ρούχα γιορτινά, παπάδες, γυναίκες βαμμένες και κουτσομπολεύοντας ποιος επιτάφιος είναι ο πιο καλά στολισμένος…, δεν θα μπορούσα να νιώσω έτσι. Έζησα τη μεγαλύτερη Μεγάλη Παρασκευή της ζωής μου. Ένας ήχος ξεχωριστός που τον ακούς, ένα νταν νταν νταν μόνο, που έκρυβε μέσα του όλους τους ήχους κι αυτούς που αδυνατούμε να αντιληφθούμε με τις αισθήσεις κι έτσι επιτυγχάνεται η ομορφιά.
Ξαφνικά το μυαλό έκανε στροφή και κόλλησε στον ήχο της καμπάνας. Αλήθεια, είπα, τι είναι η μνήμη, η σκέψη μέσα σε κείνο το υλικό, τον εγκέφαλο, που καταγράφονται τα πάντα! Σκέψεις, γνώσεις, κρίσεις, μαθηματικά, γεωμετρίες, επιστήμες, μέθοδοι, πράξεις, πολιτεύματα, αξίες, ποίηση, μουσική, τέχνες, η γνώση όλου του κόσμου με μια λέξη που χωράει στον εγκέφαλο ενός παιδιού, όπως έλεγε ο Νικηφόρος Βρετάκος, ώστε είναι να τρελαίνεσαι. Λες το συκώτι κάνει αυτή τη δουλειά, το άλλο όργανο την άλλη. Ο εγκέφαλος όμως με τις δίπλες, τις πτυχώσεις, τις συνδέσεις, τις συνάψεις, τους λοβούς, στον οποίον καταγράφονται τα πάντα, μετά χάνονται και ξαφνικά βγαίνουν στην επιφάνεια με τέτοιους συνδυασμούς, τέτοια πολυπλοκότητα, μια χούφτα ύλη χωρίς καν να κινείται, που λειτουργεί με ταχύτητες φωτός, δεν θα γίνει ποτέ κατανοητός ό,τι και να κάνει ο άνθρωπος. Και όπως και στο παρελθόν και τούτη τη φορά τον κορονοϊό θα τον πολεμήσει και θα τον νικήσει. Εκείνον όμως του μυαλού μας, αυτόν που από την άλλη μας καταδυναστεύει και κάνει τον άνθρωπο το χειρότερο θηρίο δεν πρόκειται να τον εξαλείψει ποτέ. Κι αν καταφέρει να βρει τη λειτουργία του εγκεφάλου, θά ’χει αγγίξει το τέλειο. Θα έχει βρει το άπαντο της γνώσης, θα έχει γίνει Θεός.
Στον ήχο της καμπάνας λοιπόν με πήγε το μυαλό, που είναι ξεχωριστός και τον αναγνωρίζουμε. Πότε να μας καλεί στην εκκλησία, πότε σε κηδεία, σε γάμο, σε βαφτίσι, σε συναγερμό γιατί άναψε φωτιά στο χωριό, σε δοξολογία, πρόσκληση σε πόλεμο. Σε χαρά, κίνδυνο, πένθος η καμπάνα παρούσα. Και κάθε φορά διαφορετικός ο ήχος της κι αναγνωρίζεις για ποιό σκοπό χτυπάει. Τούτος όμως ο ήχος της Μ. Παρασκευής του 2020, ίδιος σαν όλες τις προηγούμενες Μεγάλες Παρασκευές και μόνον αυτός, χωρίς τίποτ’ άλλο, μήτε ψαλμωδίες, μήτε περιφορές και φωταψίες, χωρίς στριμώγματα ποιος θα προλάβει να περάσει κάτω από τον Επιτάφιο ή να αρπάξει λουλούδια μαδώντας τον, είχε άλλη γλυκύτητα. Τα συμπεριελάμβανε όλα. Ξεκλείδωνε και κοινωνούσε με το σύμπαν δωρίζοντας στον άνθρωπο ό,τι σπουδαιότερο, τη γαλήνη, την παρηγοριά. Έτσι μου μίλησε και δεν υπήρχε κανένας άνθρωπος στον περίβολο της εκκλησιάς ούτε εκεί γύρω πουθενά. Μόνον ο ήχος της καμπάνας έδειχνε πως μπορεί να υπάρχουν άνθρωποι κρυμμένοι μέσα στα σπίτια τους, για το φόβο όχι των Ιουδαίων αλλά του κορονοϊού. Κι εκείνος ο ήχος ʺοὐρανόθεν ἐπέμπετοʺ μέσα στην απλότητά του, για να θυμίζει πως στο παραμικρό κρύβεται το παν. Ούτε λόγια, ούτε σχόλια, ούτε τίποτα. Και όλα όμορφα, απαλά σ’ ένα νταν νταν νταν.
Ποιος την ανακάλυψε και πότε την καμπάνα κανείς δεν ξέρει και δεν θα μάθουμε ποτέ. Τη λύρα, ας πούμε, την έφτιαξε, λέει το παραμύθι, ο Ερμής από ένα καύκαλο χελώνας και είναι έγχορδο όργανο. Η καμπάνα, επίσης παλαιότατη, είναι όργανο ιδιόφωνο, υπάγεται στα κρουστά και είναι γνωστή από την εποχή του χαλκού (προϊστορία). Θρύλοι και δοξασίες έχουν συνδεθεί με υπερφυσικές δυνάμεις της καμπάνας, όπως ικανές να προκαλούν βροχές, να αποτρέπουν καταιγίδες, με εξαγνιστική δύναμη και τόσα άλλα. Τα κινέζικα σήμαντρα πχ είχαν τη φήμη ότι επικοινωνούσαν απ’ ευθείας με τα πνεύματα, στη δε Ρωσία έλεγαν και λένε ακόμα πως απευθύνονταν στο Θεό. Οι ρωμαιοκαθολικοί τις ήθελαν να συμβολίζουν τον παράδεισο και τη φωνή του Θεού. Στα μοναστήρια οι καμπάνες ρυθμίζουν ως και την καθημερινή ζωή.
Το σημερινό της όνομα πήρε, καθώς λένε, από την Καμπανία, περιοχή της Ιταλίας και από κει οι καμπάνες εισήχθησαν στις ανατολικές εκκλησίες περί τον 9ον αιώνα, πρωτοτοποθετηθείσες στην Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη. Μεγάλη η τέχνη της καμπάνας και πολλά τα μυστικά της. Η σπουδαιότεροι τεχνίτες καμπανών προέρχονται από τις Κάτω Χώρες (Βέλγιο, Ολλανδία), ενώ η μεγαλύτερη καμπάνα του κόσμου που ζυγίζει 180 τόνους βρίσκεται στη Μόσχα. Από εδώ η έκφραση "μοσχοβίτικη καμπάναʺ. Σπουδαίοι τεχνίτες καμπανών υπήρξαν και οι Έλληνες με πιο ονομαστούς στην Πελοπόννησο τους Στεμνιτσιώτες (στεμνιτσιώτικη καμπάνα). Χώροι κατασκευής καμπανών (χυτήρια) υπήρξαν και αναγνωρίζονται ακόμη και σήμερα σε πολλές πόλεις της Χώρας μας, μεταξύ των οποίων τα Χανιά (οδός Χάλυδων) και η Σπάρτη (Μενελάου)
Τις σκέψεις διέκοψαν τα χελιδονάκια, που εμφανίστηκαν ξαφνικά και πετούσαν με μεγάλη ταχύτητα και ευκινησία, σε επαφή σχεδόν με την επιφάνεια της γης. Φτερουγίσματα από παντού. Και "χελιδοναάκια τ’ ουρανού που χαμηλοπετάτε…" το δημοτικό με την κρυμμένη αντίθεσή του. Τ ’ ουρανού από τη μια και χαμηλοπετάτε από την άλλη.
Τί πουλάκια, Χριστέ μου, τα χελιδόνια. Κι ύστερα ο άνθρωπος κομπάζει. Αλήθεια, αν αυτό το πουλάκι είχε συνείδηση τί έπρεπε να ειπεί για τις ικανότητές του; Από το ένα σημείο στο άλλο σε δευτερόλεπτα. Να μη φοβάται να διασχίσει ωκεανούς, να καλύπτει τεράστιες αποστάσεις, να πετά μέσα στη νύχτα δίχως χάρτες, χωρίς όργανα, δίχως πυξίδες. Και τότε ήταν που σκέφτηκα: Αν ο Θεός με ρωτούσε ποτέ τί δώρο θέλεις να σου κάνω, θα απαντούσα να μου δώσει φτερά και να μ’ αφήσει να πετάξω μια ώρα. Να πάω ψηλά στα βουνά, πέρα στους κάμπους, στο γιαλό, να μη σέρνομαι όπως σερνόμαστε δυστυχώς οι άνθρωποι. ʺΠνείει τε καὶ ἕρπειʺ, που λέει ο Όμηρος. Και τί ρήμα πήγε και βρήκε για τον άνθρωπο. Το έρπω. Και τα πιο αηδιαστικά απ’ όλα τα ζώα τα ερπετά. Τα τελειότερα δε του κόσμου τα πουλιά.
Με τα χελιδόνια ξέχασα, προς στιγμήν όμως, τον ήχο της καμπάνας που μέσα στη σιγαλιά ακούστηκε πάλι νταν νταν νταν. Και θυμήθηκα μια αφιέρωση βιβλίου του που μου έστειλε το 2004 ο αγαπημένος μου Φ. Βαρέλης. Πολλές φορές, έγραφε, φαντάζομαι ολόκληρη μια πόλη να ταράζεται από καμπάνες και σύγχρονα να ακούγεται η ψαλμωδία ʺΧριστὸς ἀνέστη ἐκ νεκρῶν, θανάτῳ θάνατον πατήσας…ʺ απ’ όλες τις άκρες. Και ξαφνικά γεμίσανε οι δρόμοι κόσμο κι ας μην υπήρχε κανείς. Η Μ. Παρασκευή του 2020 είχε μια συμβολική δύναμη δίδοντας στη ζωή μας βαθύτερη όψη. Ήχος παράξενος που καλούσε σε αγώνες και αγωνίες δίχως τέλος. Μέσα σε μια χωρίς ταίρι γαλήνη για τον σημερινό άνθρωπο τον τόσο ταραγμένο. Και σταυροκοπήθηκα πάλι. Είχα παρέα όλη την οικουμένη.
