Η πολιτική σκηνή της Ευρώπης και του κόσμου μοιάζει να βρίσκεται σε μια διαρκή αβεβαιότητα, με τις παραδοσιακές δυνάμεις να χάνουν έδαφος και τα άκρα να ενισχύονται σε βαθμό που λίγοι θα μπορούσαν να φανταστούν πριν από λίγες δεκαετίες. Η ραγδαία αποξένωση των πολιτών από τα κόμματα, η αίσθηση ότι οι αποφάσεις που λαμβάνονται είναι αποκομμένες από τις ανάγκες της κοινωνίας και η σταδιακή αποδυνάμωση των θεσμών είναι μόνο μερικές από τις συνέπειες της κρίσης που πλήττει τις δημοκρατίες του δυτικού κόσμου.
Ένα από τα πιο ανησυχητικά φαινόμενα που παρατηρείται είναι η αναβίωση επιθετικών πολιτικών στον παγκόσμιο χάρτη, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την πολιτική του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ.
Στη μέση αυτής της πολιτικής θύελλας, οι δημοσκοπήσεις έχουν αναδειχθεί σε μια σχεδόν καθημερινή πρακτική, ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται για να «μετρήσει» τις τάσεις και τις προτιμήσεις του κοινού, να προβλέψει τις εκλογικές εξελίξεις και να καθοδηγήσει τις στρατηγικές των πολιτικών δυνάμεων. Η συχνότητα και η ένταση των εβδομαδιαίων δημοσκοπήσεων, ωστόσο, αναδεικνύει ένα ακόμη πιο ανησυχητικό φαινόμενο: την πολιτική της «δημοσκοπικής εικονικότητας».
Σε έναν κόσμο όπου η πληροφορία διαμορφώνει τη σκέψη και η σκέψη καθορίζει τις πράξεις, οι δημοσκοπήσεις δεν είναι απλά αριθμοί σε ένα γράφημα. Είναι μηνύματα κρυμμένα πίσω από στατιστικές, προθέσεις μεταμφιεσμένες σε επιστημονικά δεδομένα, παιχνίδια εξουσίας ντυμένα με τον μανδύα της αντικειμενικότητας.
Οι δημοσκοπήσεις παρουσιάζονται ως εργαλεία καταγραφής της κοινής γνώμης, ωστόσο συχνά εγείρουν ερωτήματα για την αξιοπιστία και την αντικειμενικότητά τους. Βρίσκονται στο μεταίχμιο μεταξύ επιστημονικής μεθόδου και πολιτικής εργαλειοποίησης, δημιουργώντας μια αντίφαση: είναι μια αντανάκλαση της κοινωνικής πραγματικότητας ή μια κατασκευή που στοχεύει στη διαμόρφωση της;
Η διαδικασία μιας δημοσκόπησης δεν είναι ουδέτερη. Η διατύπωση των ερωτήσεων, η επιλογή του δείγματος και ο τρόπος παρουσίασης των αποτελεσμάτων μπορούν να επηρεάσουν την αντίληψη της κοινής γνώμης. Για παράδειγμα, όταν οι ερωτήσεις είναι διατυπωμένες με τρόπο που υποβάλλει συγκεκριμένες απαντήσεις, η δημοσκόπηση μπορεί να κατευθύνει τους πολίτες προς μια επιθυμητή αφήγηση.
Επιπλέον, η στρατηγική δημοσιοποίηση συγκεκριμένων δημοσκοπήσεων σε κρίσιμες πολιτικές περιόδους μπορεί να διαμορφώσει την αντίληψη των ψηφοφόρων, δημιουργώντας το φαινόμενο της «αυτοεκπληρούμενης προφητείας», όπου οι πολίτες τείνουν να υποστηρίζουν τον υποτιθέμενο νικητή, επειδή πιστεύουν πως η πλειοψηφία τον επιλέγει.
Οι δημοσκοπήσεις παρουσιάζονται ως ο καθρέφτης της κοινωνίας, ως ένα εργαλείο που μετατρέπει την πολυφωνία σε τάση, την αβεβαιότητα σε πρόβλεψη. Είναι το μάτι που κοιτά την κοινή γνώμη και το χέρι που την αποτυπώνει σε ποσοστά.
Ο καθρέφτης αυτός, όμως, δεν είναι πάντα καθαρός. Άλλοτε αλλοιώνει την εικόνα, άλλοτε την προσαρμόζει στις προσδοκίες εκείνων που τις καθοδηγούν. Οι λέξεις στις ερωτήσεις γίνονται πιο σημαντικές από τις ίδιες τις απαντήσεις. Η επιλογή του δείγματος είναι μια σιωπηλή χειραγώγηση. Ο χρόνος που δημοσιεύεται μια δημοσκόπηση δεν είναι τυχαίος.
Οι πολίτες διαβάζουν τις δημοσκοπήσεις και νομίζουν ότι βλέπουν τον εαυτό τους. Μα στην πραγματικότητα, βλέπουν μια εκδοχή του, μια σκιά που άλλοτε φωτίζεται κι άλλοτε σβήνει για να εξυπηρετήσει συμφέροντα. Πόσο ελεύθερη είναι η επιλογή κάποιου που έχει ήδη πειστεί ότι η πλειοψηφία έχει αποφασίσει;
Δεν είναι οι δημοσκοπήσεις το πρόβλημα, αλλά η τυφλή αποδοχή τους. Δεν είναι η καταγραφή της γνώμης επικίνδυνη, αλλά η εργαλειοποίηση της. Η αλήθεια δεν κρύβεται στα ποσοστά, αλλά στις ερωτήσεις που δεν έγιναν ποτέ.
Σε έναν κόσμο όπου τα δεδομένα γίνονται όπλα και η κοινή γνώμη ένα πεδίο μάχης, η μεγαλύτερη δύναμη δεν είναι αυτή που πείθει τους πολλούς, αλλά αυτή που διδάσκει τους ανθρώπους να αμφισβητούν. Και η πιο επικίνδυνη δημοσκόπηση είναι αυτή που σε κάνει να ξεχάσεις πως η απόφασή σου είναι δική σου.
