Καθώς ο υδράργυρος ανεβαίνει, τούτες τις μέρες, και ο καύσωνας ταλαιπωρεί ανθρώπους, ζώα και φυτά, ενώ το μονότονο τερέτισμα των τζιτζικιών ακούγεται «από φυλακής πρωίας μέχρι νυκτός», αναλογίζομαι πως δεν υπάρχει άλλη χώρα στον κόσμο, η οποία να δίνει τόσο ανάγλυφα την περιγραφή αυτής της όμορφης εποχής του καλοκαιριού, που όπως δηλώνει το όνομά της είναι ταυτισμένη με τον «καλό καιρό»!
Από την μία η ποικιλία της ελληνικής φύσης, που ξεκινά από ηλιοψημένα κυκλαδίτικα νησιά, περνάει στις αμμουδερές ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας, ανεβαίνει στα εξωκκλήσια των χαμηλών πευκόφυτων λόφων, στέκεται στις δροσερές αυλές των μοναστηριών, ακολουθεί τα ορεινά ελατοσκέπαστα μονοπάτια και καταλήγει στις απότομες βραχοστρωμένες κορυφές των βουνών μας.
Από την άλλη είναι τα χαρούμενα θρησκευτικά πανηγύρια, οι μυρουδιές των φρυγμένων βοτάνων, το ψητό χταποδάκι δίπλα στο καραφάκι με το γνήσιο ελληνικό ούζο, το γαλαζοπράσινο χρώμα της θάλασσας, η διαύγεια του φωτεινού ουρανού, ο λαμπερός χρυσίζων ηλιακός δίσκος, το νυχτερινό ποτάμι των αστεριών, η δροσερή αύρα που κατεβαίνει από τις λαγκαδιές, ο αναστεναγμός του ανθρώπου του λαού όταν ακούει τα πονεμένα τραγούδια του Καζαντζίδη.
«Ο κόσμος λάμπει
σαν ένα αστέρι,
βουνά και κάμποι
δέντρα, νερά
γιορτάζουν πάλι,
καθώς προβάλλει
το καλοκαίρι,
Θεού χαρά!
(Το καλοκαίρι-Κωστής Παλαμάς)
Ο πρώτος μήνας, ο Ιούνιος, έχει πάρει το όνομά του από την λατινική λέξη Junius (Ηραίος), που προέρχεται από την θεά Ήρα, το θηλυκό του Ήρως. Είναι ο μήνας των θερινών τροπών του ηλίου (λιοτρόπι), των φωτιών του Αη-Γιαννιού, του Κλήδονα και του θερισμού των δημητριακών. Στο Μανιάκι της Πυλίας, στα παλιά χρόνια, άφηναν ένα μέρος του χωραφιού αθέριστο κι έλεγαν πως είναι «τα γένια του νοικοκύρη»! Στη συνέχεια οι θεριστές σήκωναν ψηλά στα χέρια τον νοικοκύρη και δεν τον άφηναν να πατήσει κάτω παρά μόνον αν τους έταζε «κρασί και κότα»!
Οι παλιοί έλεγαν:
«Απ’ αρχής του θεριστή του δρεπανιού γιορτή».
«Καλώς τονε το θεριστή όπου μας εγλυτώνει
και με τα στάρια τα πολλά το σπίτι μας φορτώνει».
«Γενάρη πίνουν το κρασί, το θεριστή το ξίδι».
«Ιούνιος τρέφει κεράσια στ’ αμπέλι
και ψάλτη το τζίτζικα στέλλει».
Ο δεύτερος μήνας του καλοκαιριού, ο Ιούλιος, έχει το όνομα του θεοποιημένου από τους Ρωμαίους Ιούλιου Καίσαρα. Λέγεται και «Αλωνάρης», γιατί την περίοδο αυτή αλώνιζαν τα στάχυα. Όσο διαρκούσε ο αλωνισμός, απαγορευόταν να αλωνίζει συνεχώς ο ίδιος άνθρωπος, γι’ αυτό εναλλάσσονταν στη δουλειά. Οι περαστικοί έπρεπε να ευχηθούν: «Ώρα καλή, χίλια μόδια» ή «Χίλια μόδια και τ’ αγώι χώρια» κι ο αλωνιστής απαντούσε: «Να’σαι καλά, ευχαριστούμε»!
Ο Ιούλιος έχει τα περισσότερα πανηγύρια του καλοκαιριού! Των Αγίων Αναργύρων, της Αγίας Κυριακής, του Προφήτη Ηλία, της Αγίας Παρασκευής και του Αγίου Παντελεήμονα. Στην Αγία Παρασκευή της Λέσβου γίνεται τριήμερο πανηγύρι με ταυροθυσία προς τιμήν του Αγίου Χραλάμπους. Αν και ο Άγιος Χράλαμπος γιορτάζει τον Φλεβάρη, ο εορτασμός έχει μεταφερθεί για λόγους πρακτικούς το καλοκαίρι. Ο ταύρος που είναι εκλεκτός (τριών ετών, να μην έχει μπει σε ζυγό και να μην έχει ευνουχιστεί) στολίζεται με άνθη και στεφάνια, βάφονται με χρυσόσκονη τα κέρατά του, και στη συνέχεια σχηματίζεται πομπή με λάβαρα, σημαίες, μουσικές και την εικόνα του Αγίου Χαραλάμπους . Γίνεται περιφορά σε όλο το χωριό και μετά οδηγείται στο εξωκκλήσι του Αγίου, που βρίσκεται σε ορεινή και δυσπρόσιτη περιοχή. Το βράδυ του Σαββάτου, μπροστά στο εκκλησάκι, ο ταύρος ευλογείται με ειδική ευχή από τον ιερέα κι έπειτα θυσιάζεται σε ειδικό μέρος. Από το τεμαχισμένο κρέας του ταύρου και ειδικά κατεργασμένο σιτάρι παρασκευάζεται το «κεσκέτσι», που μοιράζεται το πρωί της Κυριακής για να πάρουν οι πιστοί «τη δύναμή του»!
Η λαϊκή σοφία είπε για τον Ιούλιο:
«Κάψες είν’ τον Αλωνάρη, ευτυχία όλον τον χρόνο».
«Της Αγια- Μαρίνας σύκα και του Αη-Λιος σταφύλι».
«Αλωνάρης τ’ αλωνίζει κι Αύγουστος τα ξεχωρίζει».
«Κότα πίτα τον Γενάρη και παπί τον Αλωνάρη».
Ο τρίτος μήνας, ο Αύγουστος, ονομάστηκε έτσι από την ρωμαϊκή σύγκλητο, που θέλησε μ’ αυτόν τον τρόπο να τιμήσει τον Οκταβιανό Αύγουστο, μετά την θεοποίησή του, για τις κατακτήσεις του, που αύξησαν τα εδάφη της αυτοκρατορίας. Τον μήνα αυτό ωριμάζουν τα σύκα και τα σταφύλια, γι’ αυτό και λέγεται Συκολόγος και Σταφυλάς. Στη γιορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (6 Αυγούστου) κομίζονταν από τους αμπελουργούς, μέσα σε μεγάλα κοφίνια, τα πρώτα ώριμα σταφύλια, για να ευλογηθούν, ώστε να ωριμάσουν καλά και τα υπόλοιπα στους αμπελώνες.
Ο Αύγουστος είναι ο μήνας της Παναγιάς, το Πάσχα του καλοκαιριού. Οι πρώτες δύο εβδομάδες είναι γεμάτες από τις καθημερινές βραδινές παρακλήσεις προς την Υπεραγία Θεοτόκο. Στις 15 του μήνα τιμάται η Κοίμησή της και στις 23 γίνεται η απόδοση της εορτής (εννιάημερα). Στις 27 είναι η γιορτή του Αγίου Φανουρίου (φανουρόπιτες) και στις 29 εορτάζεται η Αποτομή της κεφαλής του Ιωάννου του Προδρόμου (απόλυτη νηστεία). Στις 31 Αυγούστου τελειώνει το εκκλησιαστικό έτος.
Στο παρελθόν, στις πρώτες δώδεκα μέρες του Αυγούστου, γίνονταν από πρακτικούς μετεωρολόγους, τα λεγόμενα «μερομήνια» δηλαδή προγνώσεις για τις καιρικές συνθήκες που θα επικρατήσουν κάθε μήνα του νέου χρόνου. Οι έξι πρώτες μέρες του λέγονταν «δρίμες» και σ’ αυτές πίστευαν πως επικρατούσαν ανεξιχνίαστες κακές δυνάμεις, που έκαναν κακό στους ανθρώπους. Γι’ αυτό κι απέφευγαν τις μέρες αυτές να κάνουν θαλασσινά μπάνια, να λούζονται ή να πλένουν ρούχα.
Οι παροιμίες για τον Αύγουστο λένε:
«Αύγουστε, καλέ μου μήνα, να’σουν δυο φορές το χρόνο».
«Από Αύγουστο χειμώνα κι από Μάρτη καλοκαίρι».
«Κάθε πράμα στον καιρό του κι ο κολιός τον Αύγουστο».
«Τον Αύγουστο τον χαίρεται οπ’ έχει να τρυγήσει».
Σήμερα που ο «εκσυγχρονισμός», η προσήλωσή μας στο χρήμα, ο υπερκαταναλωτισμός και ο άκρατος μιμητισμός μάς αλλοτριώνουν με ταχύ ρυθμό, χάσαμε την επαφή μας με την ομορφιά του ελληνικού καλοκαιριού, που φιλτραριζόταν μέσα από τα ήθη και τα έθιμα, τον ιδιαίτερο τρόπο ζωής και την ορθόδοξη πίστη μας. Τώρα το καλοκαίρι, για τους πιο πολλούς, σημαίνει άσκοπες «διακοπές-φυγής», χυδαίο «ξεσάλωμα», επίπλαστη ομοιομορφία, αηδιαστική «γκλαμουριά», μόνο και μόνο για να έχουμε κάτι να καυχηθούμε στους άλλους με τους οποίους συγκατοικούμε στις τσιμεντένιες πόλεις.
Παρ’ όλ’ αυτά προσωπικά αισιοδοξώ! Πιστεύω στα λόγια του Αποστόλου Παύλου: «Μικρά ζύμη όλον το φύραμα ζυμοί» (Προς Γαλάτας 5:9). Μέσα στην ελληνική ψυχή, παρά την πλύση εγκεφάλου που μας έχουν κάνει, εξακολουθούν να σιγοκαίνε τα καρβουνάκια της παράδοσής μας και του λαϊκού μας πολιτισμού. Κι αυτό φαίνεται στην αναπάντεχη αγάπη που δείχνει ένα μέρος της νεολαίας μας προς το δημοτικό μας τραγούδι και την παραδοσιακή μουσική, προς τις γνήσιες απαρχές της εθνικής μας ταυτότητας. Φαίνεται, ακόμα, από τη συγκίνηση που δείχνουν κάποιοι συνάνθρωποί μας, όταν διαβάζουν στίχους για το καλοκαίρι, σαν αυτούς που εμπνεύστηκε ο Γεώργιος Βιζυηνός:
«Ήρθες, ήρθες καλοκαίρι
κι ο Θεός πολλά
με το άγιο του χέρι
σκόρπισε καλά.»