Η πόλη μας, μετά την απόφαση του 1834 για την ανίδρυσή της, είχε την ευκαιρία να σχεδιαστεί από τους Βαυαρούς πολεοδόμους και χωροτάκτες και ήταν η πρώτη πόλη στην Ελλάδα που χαράχθηκε με πολεοδομικό σχέδιο.
Ο συμπολίτης μας, γνωστός αρχιτέκτονας Ε.Μ.Π., Γιώργος Γιαξόγλου στο πόνημά του «ΣΠΑΡΤΗ - Ιστορική & οικιστική εξέλιξη» γράφει χαρακτηριστικά: «Η μακραίωνη αλλά και συγχρόνως ένδοξη ιστορία της Σπάρτης σε συνδυασμό με ιδεολογικά ρεύματα του ρομαντισμού και του νεοκλασικισμού που επικρατούσαν εκείνη την περίοδο, οδήγησε τον Βασιλιά Όθωνα στην απόφαση της ανίδρυσης της πόλης της Σπάρτης και στα 1834 υπογράφει το σχετικό διάταγμα. Η επανίδρυση της Σπάρτης δεν ήταν μία μεμονωμένη πράξη συναισθηματικής έκρηξης του Όθωνα, αλλά ήταν ενταγμένη σε μία γενικότερη προσπάθεια διαμόρφωσης και της κατάλληλης πολεοδομικής υποδομής, έτσι ώστε να καλυφθούν οι αναπτυξιακές προοπτικές του νέου Ελληνικού Κράτους.
Η προσπάθεια αυτή ξεκίνησε από τον Καποδίστρια και είναι γεγονός ότι υπήρξε μία σημαντική πολεοδομική παραγωγή σε όλη την διάρκεια του 19ου αιώνα, περίοδο κατά την οποία σχεδιάστηκαν συνολικά 174 οικισμοί.Τα σχέδια πόλης που συντάσσονται την περίοδο αυτή, αλλά και τα δημόσια κτίρια που ανεγείρονται μορφολογικά απηχούν το ρεύμα του ευρωπαϊκού ρομαντισμού και ιδιαίτερα την νεοκλασική του έκφραση.
Μέσα στα πλαίσια αυτά συντάχθηκε το ρυμοτομικό σχέδιο της νέας πόλης, που τοποθετήθηκε νότια της ακρόπολης της Αρχαίας Λακεδαιμονίας. Το σχέδιο εκπονήθηκε, με τις αρχές του Ιπποδαμείου συστήματος - όπως ήταν φυσικό - από τον Βαυαρό Γεωμέτρη Fr. Stauffert, σε τοπογραφική αποτύπωση του Λοχαγού του Μηχανικού Jochmus και κάλυπτε έκταση 600 στρεμμάτων περίπου.Ο Stauffert, εκτός τις λεωφόρους, τους φαρδείς δρόμους, τους αρκετούς κοινόχρηστους χώρους προέβλεπε και την χωροθέτηση δημοσίων κτιρίων όπως:
• Στον λόφο της Ευαγγελίστριας, προβλέπονταν η κατασκευή τριών κτιρίων Διοίκησης στην βορεινή πλευρά του - με πρόσωπο προς την οδό Λυκούργου -και η κατασκευή του καθεδρικού Ναού της πόλης στην κορυφή του λόφου.
• Στην κεντρική πλατεία της Σπάρτης, που αρχικά ήταν ενοποιημένη με τον σημερινό Κήπο του Αρχαιολογικού Μουσείου, προβλεπόταν στην δυτική της πλευρά η κατασκευή δύο κτιρίων, με χρήση Δημοτικού Καταστήματος το νότιο και χρήση Ταχυδρομείου το βορεινό. Στην ανατολική πλευρά της μεγάλης αυτής πλατείας είχαν χωροθετηθεί άλλα δύο κτίρια, με χρήσεις Δημοτικού Σχολείου και Δημοσίων υπηρεσιών αντίστοιχα.
• Στον λόφο του Ξενία είχε χωροθετηθεί κτίριο Στρατώνα και νότια του - με πρόσωπο στην οδό Οθωνος Αμαλίας - προβλεπόταν η ανέγερση κτιρίου Φυλακών.
Αξίζει να σημειωθεί ότι είχε γίνει και πρόβλεψη μιάς οιωνεί βιοτεχνικής ζώνης, με την χωροθέτηση της χρήσης “βαφεία” σε ένα οικοδομικό τετράγωνο στο βορειοδυτικό άκρο του σχεδίου πόλης, εκεί όπου και πριν μερικά χρόνια υπήρχαν ακόμα τα παλιά εργοστάσια επεξεργασίας μετάξης».
Το βαυαρικό σχέδιο, σταδιακά, άρχισε να αλλοιώνεται, να τροποιείται και να εγκαταλείπεται με συνέπεια η Νέα Σπάρτη να χάσει ένα μεγάλο ποσοστό πολεοδομικών χαρακτηριστικών, τα οποία αν είχαν διατηρηθεί θα την κατέτασσαν στην κορυφή των ωραιότερων πόλεων της Ελλάδος. Παρά ταύτα, τουλάχιστον στο κεντρικό μέρος της, εξακολουθεί να διαθέτει μια σειρά τέτοιων στοχείων λ.χ. φαρδείς δρόμους και πεζοδρόμια, οικοδομικά τετράγωνα σχεδιασμένα κατά το «ιπποδάμειο σύστημα», τα οποία της δίνουν μια εικόνα άνεσης, ευταξίας και λειτουργικότητας, που «κερδίζουν» τον επισκέπτη.
Τα τελευταία χρόνια, όμως, κοινή είναι η διαπίστωση της πλειονότητας των Σπαρτιατών πως η πόλη μας έχει μείνει πίσω σε σχέση με άλλες γειτονικές πόλεις-πρωτεύουσες νομών, ότι επικρατεί μια ανεξήγητη ακινησία, η οποία την κάνει απωθητική στους νέους της και μη ελκτική στους Έλληνες και ξένους επισκέπτες της, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να μπει σε τροχιά ανάπτυξης, προόδου κι ευημερίας. Κι αυτό παρά το «βαρύ» της όνομα, τη μεγάλη της ιστορία, τα ιστορικά και θρησκευτικά της μνημεία, το όμορφο φυσικό της περιβάλλον.
Αυτές τις ημέρες «έχει φουντώσει», μεταξύ των πολιτών, η αντιπαράθεση σχετικά με την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου για την πεζοδρόμηση της κεντρικής λεωφόρου Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, με κάθετη την αντίδραση του εμπορικού κόσμου, που ισχυρίζεται πως η πεζοδρόμηση θα οδηγήσει σε πτώση του τζίρου και σε κλείσιμο αρκετών καταστημάτων. Οι υποστηρικτές της πεζοδρόμησης, βεβαίως, απορρίπτουν αυτήν την αρνητική προοπτική, καταθέτοντας αποδεικτικά στοιχεία από τις ανάλογες πρωτοβουλίες άλλων πόλεων, όπου η πεζοδρόμηση λειτούργησε θετικά σε όλα τα επίπεδα.
Η απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου - ασχέτως αν κάποιος συμφωνεί ή διαφωνεί - είναι η πρώτη μετά από χρόνια που έχει ριζοσπαστικά χαρακτηριστικά και δύναται να αλλάξει τη μορφή του κέντρου της πόλης, όπως έγινε στη γειτονική Τρίπολη μετά την πεζοδρόμηση της ιστορικής «ΙΒ» ή στη μακρινή Καρδίτσα με τον μεγάλο πεζόδρομο που ένωσε τις δύο μεγάλες πλατείες της πόλης.
Η αντιπαράθεση αυτή μας δίνει την ευκαιρία να υπενθυμίσουμε μερικές πολύ ενδιαφέρουσες προτάσεις, που κατατέθηκαν στο παρελθόν, χωρίς να υιοθετηθούν και να εφαρμοστούν, δυστυχώς. Είναι ανάγκη να κατανοήσουμε όλοι, δημοτικοί άρχοντες και δημότες, πως αν δεν προωθηθούν οραματικές, ρηξικέλευτες και δυναμικές λύσεις των προβλημάτων της πόλης μας και της ευρύτερης περιοχής, η Σπάρτη θα μείνει πολύ πίσω και ενδεχομένως να πάρει τη θέση «του φτωχού συγγενή», ο οποίος κλαψουρίζει διαρκώς για την κατάστασή του, αλλά δεν κάνει τίποτα για να βγει από το τέλμα.
> Εφαρμογή της μελέτης για το κυκλοφοριακό και τοποθέτηση φωτεινών σηματοδοτών σε όλα τα επικίνδυνα σταυροδρόμια και τους κόμβους.
> Αξιοποίηση των εναπομείναντων κοινόχρηστων χώρων για τη δημιουργία χώρων πρασίνου, αναψυχής και ψυχαγωγίας.
> Δημιουργία αστικού πάρκου στο τμήμα της Μαγουλίτσας από την γέφυρα Αγίου Νικολάου έως και την γέφυρα Ε.Ο. Σπάρτης -Γυθείου με κυρίαρχο το υγρό στοιχείο.
> Τοποθέτηση γλυπτών και άλλων εικαστικών δημιουργιών σε επίκαιρα σημεία της πόλης.
> Δημιουργία αστικού και περιφερειακού ποδηλατόδρομου κατά τα πρότυπα της Καλαμάτας και της Καρδίτσας.
> Ανάδειξη και ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων, αναστήλωση θεάτρου Αρχαίας Σπάρτης.
> Δημιουργία παρευρώτειου αστικού πεζοπορικού μονοπατιού με τοποθέτηση ενημερωτικών περιπτέρων.
> Ανασύσταση και ολοκλήρωση του κατεστραμμένου μερικώς πεζοπορικού μονοπατιού Σπάρτης-Μυστρά.
> Συντήρηση και ανάδειξη των πεζοπορικών μονοπατιών που εμπίπτουν στη ζώνη ευθύνης του Δήμου Σπάρτης.
> Ίδρυση και λειτουργία Περιβαλλοντικού Κέντρου Δήμου Σπάρτης, το οποίο θα στελεχωθεί με ειδικούς επιστήμονες περιβαλλοντολόγους και θα εφαρμόζει εκπαιδευτικά και άλλα προγράμματα, που θα απευθύνονται στην προσχολική, πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, αλλά και σε οργανωμένες ομάδες επισκεπτών του τόπου μας.
> Ίδρυση και λειτουργία νέου, μεγάλου και σύγχρονου αρχαιολογικού μουσείου.
> Ίδρυση και λειτουργία Μουσείου Ψηφιδωτών.
> Καθημερινή λειτουργία των υπαρχόντων μουσείων (Νεότερης Σπάρτης, Αϊβαλιώτη, Μανουσάκειο).
> Καθιέρωση καθημερινής, τακτικής αστικής συγκοινωνίας με μίνι λεωφορεία, που θα εξυπηρετούν την κυκλοφορία εντός της πόλης και των περιφερειακών οικισμών, όπως γίνεται στις γειτονικές πόλεις της Τρίπολης και της Καλαμάτας.
> Βελτίωση των υπαρχόντων κοινόχρηστων χώρων, χώρων πρασίνου και πάρκων.
> Ενίσχυση και συνεργασία με τις συλλογικότητες που δραστηριοποιούνται στο χώρο του Πολιτισμού, των Γραμμάτων και της Τέχνης.
> Καθιέρωση ετήσιων δημοτικών πολιτιστικών και άλλων εκδηλώσεων.
> Δημιουργία Δημοτικού Πολιτιστικού Κέντρου, που θα διαθέτει αίθουσα θεάτρου, συναυλιών και χώρους εργαστηρίων, ενδεχομένως με αξιοποίηση του ταλαιπωρημένου κτιρίου του «ΞΕΝΙΑ».
> Ίδρυση και λειτουργία σύγχρονης, οργανωμένης και στεγασμένης δημοτικής αγοράς.
> Βελτίωση των υποδομών (καθαριότητα, ασφαλτοτάπητες, πεζοδρόμια, παιδικές χαρές κλπ).
Οι ανωτέρω προτάσεις παρατίθενται ενδεικτικά και χωρίς κάποια αξιολογική σειρά. Είναι φανερό πως δεν μπορούν να γίνουν πράξη όλες μεμιάς, αλλά εξίσου φανερό είναι πως αν κάποιες απ’ αυτές αρχίσουν σιγά-σιγά να μπαίνουν στο δρόμο της εφαρμογής, τότε η πόλη μας θα αλλάξει εκ θεμελίων, θα αποκτήσει τη μορφή μιας σύγχρονης και λειτουργικής πόλης, που θα ελκύει τους κατοίκους και τους επισκέπτες της, μπαίνοντας σε τροχιά ανάπτυξης, προόδου κι ευημερίας. Είθε!
