Μετά το 1945 η Ευρώπη, διαιρεμένη και κυριαρχούμενη από τις δύο υπερδυνάμεις, καλούνταν να αναζητήσει μια νέα θέση στον κόσμο. Ήδη από τα χρόνια του πολέμου υψώνονταν φωνές που ζητούσαν μια νέα δημοκρατική ευρωπαϊκή συνεργασία μετά την ήττα του φασισμού. Την επαύριο του πολέμου οι δυτικοευρωπαϊκές χώρες συνειδητοποιούσαν πλέον την ανάγκη να ξεπεράσουν τους εθνικιστικούς ανταγωνισμούς του παρελθόντος, που τόση καταστροφή είχαν φέρει σε ολόκληρη την ήπειρο κατά τη διάρκεια των δύο παγκόσμιων πολέμων. Τα γιγάντια προβλήματα της ανασυγκρότησης και της ανοικοδόμησης, καθώς και η ανάγκη για εδραίωση της δημοκρατίας απαιτούσαν μια συνεργασία που θα υπερέβαινε τα στενά εθνικά σύνορα. Εξάλλου, η επιτυχία του Σχεδίου Μάρσαλ κατέδειξε τα οφέλη της κοινής προσπάθειας.
Βέβαια, στα τέλη της δεκαετίας του 1940, οι ιδέες της ευρωπαϊκής ενοποίησης/ολοκλήρωσης δεν είχαν ακόμη μορφοποιηθεί. Από τη μία πλευρά, βρίσκονταν οι υποστηρικτές της διακυβερνητικής συνεργασίας, η οποία απαντά στους κλασικούς διεθνείς οργανισμούς όπως ο ΟΗΕ ή το Συμβούλιο της Ευρώπης, οι οποίοι λειτουργούν με βάση την αρχή της ομοφωνίας και δεν μπορούν να ενεργήσουν ως μοχλοί ενοποίησης. Από την άλλη πλευρά, διατυπωνόταν η ιδέα της άμεσης δημιουργίας μιας ευρωπαϊκής ομοσπονδίας με ορατό τον κίνδυνο της αποτυχίας, αφού δεν υπήρχαν ακόμη οι προϋποθέσεις της ενότητας και ιδιαίτερα μια κοινή ευρωπαϊκή οικονομία. Για την ευρωπαϊκή ενοποίηση η διακυβερνητική συνεργασία δεν ήταν αρκετή, αλλά και η άμεση ομοσπονδιοποίηση δεν ήταν εφικτή.
Υπήρχε όμως και μία τρίτη οδός: ο λεγόμενος «λειτουργισμός», που πρέσβευε ότι θα έπρεπε να ενοποιηθούν πρώτα ορισμένοι βασικοί τομείς της οικονομίας, ώστε να δημιουργηθούν οι πρακτικές προϋποθέσεις της ενότητας. Η διαδικασία αυτή θα συνέβαλε επιπλέον στην κατοχύρωση της ευρωπαϊκής ειρήνης. Μετά την επιτυχία σε αυτά τα πεδία θα ερχόταν στο μέλλον και η πολιτική ενότητα. Η αντίληψη αυτή τέθηκε σε εφαρμογή με τη δημιουργία των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων.
Ο Ρομπέρ Σουμάν, σε συνεργασία με τον Ζαν Μονέ, Γάλλο οικονομικό και πολιτικό σύμβουλο και εμπνευστή του παγκοσμίως γνωστού «Σχεδίου Σουμάν» (9 Μαΐου 1950), οραματίστηκαν και σχεδίασαν τη συγχώνευση της βαριάς βιομηχανίας της Δυτικής Ευρώπης. Ο κύριος στόχος του «Σχεδίου» ήταν η ενίσχυση της οικονομικής συνεργασίας μεταξύ των βιομηχανικών χωρών της Ευρώπης, με το σκεπτικό ότι οι χώρες που συνδέονται με εμπορικές συναλλαγές δημιουργούν μεταξύ τους οικονομικές αλληλεξαρτήσεις, κάτι που ελαχιστοποιεί το ενδεχόμενο πολεμικών συγκρούσεων.
Το «Σχέδιο Σουμάν», πρότεινε τον από κοινού έλεγχο της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα, που ήταν οι σημαντικότερες πρώτες ύλες για την πολεμική βιομηχανία. Σκοπός του σχεδίου, ήταν να πάψουν τα κράτη να ασκούν κυριαρχικά δικαιώματα σ’ αυτούς τους πόρους που διαδραμάτισαν ζωτικό ρόλο στους παγκόσμιους πολέμους , ώστε να διασφαλιστεί μια διαρκής ειρήνη.
Στην πρόταση «Σουμάν» ανταποκρίθηκαν θετικά η Γερμανία, το Βέλγιο, η Ολλανδία, το Λουξεμβούργο και η Ιταλία. Έτσι γεννήθηκε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (Ε.Κ.Α.Χ.), με τη «Συνθήκη των Παρισίων» στις 18 Απριλίου 1951 και πρώτο Πρόεδρο τον Ζαν Μονέ. Οι δύο μεγάλοι αντίπαλοι, η Γερμανία και η Γαλλία, βρίσκονται για πρώτη φορά, μετά από αιώνες, στο ίδιο στρατόπεδο.
Η επιτυχία της ΕΚΑΧ, οδηγεί τις έξι συνιδρύτριες χώρες, στη διεύρυνση της συνεργασίας τους και στην υπογραφή της «Συνθήκης της Ρώμης» στις 25 Μαρτίου του 1957. Με τη συνθήκη αυτή εγκαθιδρύονται δύο νέοι θεσμοί:
1) Η «Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας – (ΕΚΑΕ)», η οποία θέτει υπό κοινό έλεγχο την ειρηνική χρήση της ατομικής ενέργειας, στο πρότυπο της ΕΚΑΧ και
2) η «Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα – (ΕΟΚ)», η οποία αποτελεί την πρώτη μορφή τελωνειακής ένωσης, μεταξύ των έξι χωρών που συμμετέχουν, καθώς βασίζεται σε ελεύθερες διασυνοριακές συναλλαγές με την κατοχύρωση των “τεσσάρων ελευθεριών”, όπως είναι η ελεύθερη διακίνηση αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίων και ανθρώπων.
Ιδού ποιοι ήταν οι στόχοι της ευρωπαϊκής ενοποίησης όπως αυτοί περιγράφονται στο προοίμιο της Συνθήκης της Ρώμης:
«Η Αυτού Μεγαλειότης ο Βασιλεύς των Βέλγων, ο Πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, ο Πρόεδρος της Ιταλικής Δημοκρατίας, η Αυτής Βασιλική Υψηλότης η Μεγάλη Δούκισσα του Λουξεμβούργου, η Αυτής Μεγαλειότης η Βασίλισσα των Κάτω Χωρών, ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΕΝΟΙ να θέσουν τις βάσεις μιας διαρκώς στενότερης ενώσεως των ευρωπαϊκών λαών, ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΕΝΟΙ να εξασφαλίσουν με κοινή δράση την οικονομική και κοινωνική πρόοδο των χωρών τους καταργώντας τους φραγμούς που διαιρούν την Ευρώπη. ΘΕΤΟΝΤΑΣ ως κύριο σκοπό των προσπαθειών τους τη σταθερή βελτίωση των όρων διαβιώσεως και απασχολήσεως των λαών τους,
ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ότι η εξάλειψη των υφισταμένων εμποδίων απαιτεί συντονισμένη δράση για να εξασφαλισθεί σταθερότης στην επέκταση της οικονομίας, ισορροπία στις συναλλαγές και ευθύνης στον ανταγωνισμό,
ΜΕΡΙΜΝΩΝΤΑΣ να ενισχύσουν την ενότητα των οικονομιών τους και να προωθήσουν την αρμονική τους ανάπτυξη, μειώνοντας τις υφιστάμενες ανισότητες μεταξύ των διαφόρων περιοχών και την καθυστέρηση των λιγότερο ευνοημένων, ΕΠΙΘΥΜΩΝΤΑΣ να συμβάλουν, ασκώντας κοινή εμπορική πολιτική, στην προοδευτική κατάργηση των περιορισμών στις διεθνείς συναλλαγές, ΠΡΟΤΙΘΕΜΕΝΟΙ να εδραιώσουν την αλληλεγγύη που συνδέει την Ευρώπη με τις υπερπόντιες χώρες και επιθυμώντας να εξασφαλίσουν την ανάπτυξη της ευημερίας τους σύμφωνα με τις αρχές του Χάρτου των Ηνωμένων Εθνών...
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ': ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΕΝΟΙ να παγιώσουν, με τη συνένωση των οικονομικών τους δυνάμεων, τη διαφύλαξη της ειρήνης και της ελευθερίας και καλώντας τους άλλους λαούς της Ευρώπης που συμμερίζονται τα ιδεώδη τους να συμμετάσχουν στην προσπάθειά τους, ΑΠΕΦΑΣΙΣΑΝ...».
(Επίσημη ελληνική μετάφραση, όπως παρατίθεται στον Νόμο 945 της 10/27.7.1979, Περί κυρώσεως της Συνθήκης Προσχωρήσεως της Ελλάδας στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες).
Οι τρεις ανωτέρω «Κοινότητες» (ΕΚΑΧ, ΕΚΑΕ, ΕΟΚ) συγχωνεύτηκαν στις 8 Απριλίου του 1965 στην «Ευρωπαϊκή Κοινότητα», η οποία στη συνέχεια διευρύνθηκε με τη συμμετοχή και άλλων κρατών – μελών και από την 1η Ιανουαρίου του 1993 τέθηκε σε ισχύ η ονομαζόμενη «Ενιαία Αγορά».
Στις 7 Φεβρουαρίου του 1992, υπογράφεται η «Συνθήκη του Μάαστριχ». Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα ορόσημα στην ιστορία της Ε.Ε., με το οποίο θεσπίζονται σαφείς κανόνες για το μελλοντικό ενιαίο νόμισμα, την κοινή εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας, καθώς και τη στενότερη συνεργασία σε θέματα δικαιοσύνης και εσωτερικών υποθέσεων. Σύμφωνα με τη «Συνθήκη του Μάαστριχ», η «Ευρωπαϊκή Κοινότητα», μετονομάζεται εφεξής σε «Ευρωπαϊκή Ένωση».
Οι Ευρωπαίοι ενδιαφέρονται για την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και για τη θέσπιση κοινών μέτρων σχετικά με την ασφάλεια και την άμυνα. Ένα μικρό χωριό του Λουξεμβούργου δίνει το όνομά του στις «Συμφωνίες του Σένγκεν», οι οποίες επιτρέπουν σταδιακά στους Ευρωπαίους πολίτες να ταξιδεύουν χωρίς έλεγχο διαβατηρίων στα σύνορα. Εκατομμύρια νέοι μπορούν πλέον να σπουδάζουν σε άλλες χώρες με τη στήριξη της Ε.Ε.. Η επικοινωνία γίνεται ευκολότερη, καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι αρχίζουν να χρησιμοποιούν τα κινητά τηλέφωνα και το διαδίκτυο.
Το ευρώ είναι πλέον το νέο νόμισμα για πολλούς Ευρωπαίους. Η 11η Σεπτεμβρίου 2001 φέρνει την Ε.Ε. αντιμέτωπη με τον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» καθώς αεροσκάφη στα οποία έχει γίνει αεροπειρατεία προσκρούουν σε κτίρια της Νέας Υόρκης και της Ουάσιγκτον. Οι χώρες της Ε.Ε. αρχίζουν να συνεργάζονται στενότερα για την καταπολέμηση του εγκλήματος. Οι παλιές πολιτικές αντιπαραθέσεις μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Ευρώπης εξαλείφονται οριστικά με την προσχώρηση πολλών χωρών του πρώην ανατολικού μπλοκ στην Ε.Ε.. Τον Σεπτέμβριο του 2008 η παγκόσμια οικονομία πλήττεται από χρηματοπιστωτική κρίση. Η Συνθήκη της Λισαβόνας κυρώνεται από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ και τίθεται σε ισχύ το 2009. Παρέχει στην Ε.Ε. σύγχρονα θεσμικά όργανα και πιο αποτελεσματικές μεθόδους εργασίας.
Η παγκόσμια οικονομική κρίση πλήττει σκληρά την Ευρώπη. Η Ε.Ε. βοηθά ορισμένες χώρες να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες και θεσπίζει μια «τραπεζική ένωση» με σκοπό ένα ασφαλέστερο και πιο αξιόπιστο τραπεζικό τομέα. Τον Δεκέμβριο του 2012 απονέμεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση το Νόμπελ Ειρήνης. Η Κροατία γίνεται το 28ο μέλος της ΕΕ το 2013. Η κλιματική αλλαγή παραμένει στην κορυφή της ημερήσιας διάταξης και οι ευρωπαίοι ηγέτες συμφωνούν στη μείωση των επιβλαβών εκπομπών. Στο μεταξύ η πολιτική της λιτότητας, που έχει επιβληθεί από τη Γερμανία και τις χώρες συνοδοιπόρους της, οδηγεί την Ε.Ε. σε οικονομική ύφεση κι έξαρση της ανεργίας ιδίως στις νέες ηλικίες. Τα προβλήματα οξύνονται κι από τις αυξανόμενες ροές προσφύγων και μεταναστών, που ενισχύουν τα φαινόμενα ξενοφοβίας και ρατσισμού. Το 2014 διεξάγονται οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και εκλέγονται περισσότεροι ευρωσκεπτικιστές. Στις 23 Ιουνίου 2016 οι Βρετανοί αποφασίζουν με δημοψήφισμα την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ε.Ε. (BREXIT), γεγονός που προκαλεί αναταράξεις και ανησυχία για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως άλλωστε και η εκλογή του νέου Αμερικανού Προέδρου Ντόναλντ Τράμπ, ο οποίος δεν δίστασε να προβλέψει τη διάλυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης!
Εξετάζοντας με ψυχραιμία και λογική την μέχρι τώρα πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι, παρά τα προβλήματα που κατά καιρούς εμφανίστηκαν, η Ε.Ε. και η αρχή της υπερεθνικότητας, που αυτή εκφράζει, εξακολουθούν να εκπροσωπούν μια επανάσταση στις διεθνείς σχέσεις, καθώς και μια ελπιδοφόρα αλλαγή του ρου της ευρωπαϊκής ιστορίας, μακριά από τις εθνικιστικές αντιπαλότητες του παρελθόντος και προς την κατεύθυνση της ενότητας των λαών της Ευρώπης. Η μέχρι τώρα ενοποιητική διαδικασία κατοχυρώνει τη δημοκρατία, επεκτείνει το πεδίο εφαρμογής των ανθρώπινων δικαιωμάτων, επιτρέπει ως ένα βαθμό την άμβλυνση των περιφερειακών ανισοτήτων και δίνει στην ευρωπαϊκή ήπειρο μια αυξημένη επιρροή στις διεθνείς σχέσεις. Ωστόσο, η πολιτική ένωση της Ευρώπης δεν έχει ακόμη επιτευχθεί και αποτελεί ένα ζητούμενο για το μέλλον.
Οι λεγόμενοι ευρωσκεπτικιστές στην πραγματικότητα ακροδεξιοί εθνικιστικές, που ονειρεύονται την επιστροφή σε μια διαιρεμένη Ευρώπη εθνικών αλληλομισούμενων κρατών εκμεταλλεύονται την υπάρχουσα οικονομική κρίση, τη δυσαρέσκεια από την επιβολή της Γερμανίας, τον φόβο από τον ισλαμικό φανατισμό των τζιχαντιστών και τα προβλήματα των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών και αρθρώνουν έναν άκρως λαϊκίστικο λόγο, απευθυνόμενοι στα χειρότερα ένστικτα των ανθρώπων, αυτά που στο παρελθόν οδήγησαν στη φρίκη του ολοκαυτώματος των Εβραίων κι όχι μόνο. Οι δημοκρατικές ευρωπαϊκές πολιτικές δυνάμεις, προτού να είναι αργά, είναι ανάγκη να συναισθανθούν την ανάγκη άμεσων και δραστικών αλλαγών στην πορεία της Ε.Ε., ώστε τα προβλήματα να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά και να οδηγηθούμε το συντομότερο δυνατό και στην πολιτική ενοποίηση με σεβασμό στις εθνικές, θρησκευτικές και πολιτιστικές ιδιαιτερότητες κάθε λαού. Στην κατεύθυνση αυτή θεωρώ πως ο Πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας και η κυβέρνησή του έχουν διαδραματίσει σοβαρό ρόλο, αφού μέσα από τις διαπραγματεύσεις για το ελληνικό δημοσιονομικό πρόβλημα αναδείχθηκε επιτακτικά η ανάγκη αυτών των αλλαγών και η αναθεώρηση των έως τώρα ακολουθούμενων ατελέσφορων πολιτικών λιτότητας. Η συμμετοχή στην Ε.Ε. για τη χώρα μας, εκτός των άλλων, αποτελεί δικλείδα ασφαλείας απέναντι σε έναν προκλητικό και αποθρασυμένο γείτονα όπως είναι η Τουρκία, κάτι που φαίνεται να παραγνωρίζουν όσοι μάχονται την Ε.Ε. και πρεσβεύουν την επικίνδυνη επιστροφή μας στη δραχμή.

Διαβάστε το 1ο Μέρος: Οι οραματιστές ηγέτες εδώ.