Γεννημένος στη Ζάκυνθο στις 8 Απριλίου 1798, ήταν νόθος γιος, καρπός της εξωσυζυγικής σχέσης του κόντε (τίτλος ευγενείας στα Επτάνησα) Νικόλαου Σολωμού, ο οποίος καταγόταν από οικογένεια Κρητικών προσφύγων, με την υπηρέτρια Αγγελική Νίκλη, η οποία πιθανότατα καταγόταν από τη Μάνη, την οποία παντρεύτηκε λίγες ημέρες προτού πεθάνει, όταν ο Διονύσιος ήταν εννέα ετών.
Από νεανική ηλικία βρέθηκε στην Ιταλία για σπουδές, σύμφωνα με τη συνήθεια των ευγενών. Σύντομα αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Παβίας. Γνωρίστηκε με γνωστά ονόματα της πνευματικής Ιταλίας και επηρεάστηκε από την άνθηση της Ιταλικής λογοτεχνίας, αλλά και από το κλίμα του Γαλλικού Διαφωτισμού. Η αντιδικία για τα κληρονομικά με τον μεγαλύτερο (ετεροθαλή) αδελφό του, έναν περίεργο και βαθιά θρησκόληπτο άνθρωπο, γιο του κόντε με την πρώτη σύζυγό του, τον ανάγκασε να μετακομίσει το 1828 στην Κέρκυρα, που εκείνη την εποχή ήταν σημαντικό πνευματικό κέντρο των Επτανήσων.
Η ζωή κάθε διακεκριμένου ανθρώπου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθότι συντέλεσε στη δόμηση και την έκφραση της διαφορετικότητας του έργου του. Οι κατά καιρούς απόψεις για τις πτυχές της άγνωστης προσωπικής ζωής του ποιητή δεν αποκλείεται να διαπνέονται από μεροληψίες ή να ελέγχονται για την ακρίβεια και την ορθότητά τους. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η μαρτυρία της 82χρονης τότε Ελένης Σολωμού, δεύτερης συζύγου, του επίσης νόθου αδελφού του ποιητή, Δημήτρη.
«Ο Διονύσιος από νέος είχε το ελάττωμα να πίνει. Στην αρχή, όμως, όταν ήταν στη Ζάκυνθο, δεν έπινε παρά μονάχα κρασί. Μια μέρα όμως αποφάσισε να τα’ αφήσει… Αργότερα όμως ήλθε η χολέρα. Η κοινή πρόληψη υποστήριζε ότι το κρασί ωφελούσε και ότι όσοι έπιναν δεν τους έπιανε η αρρώστια. Και ο ποιητής, είτε πραγματικά φοβήθηκε την αρρώστια και πίστεψε τη λαϊκή πρόληψη είτε το βρήκε πρόφαση, ξανάρχισε από την εποχή εκείνη να πίνει. Κι από τότε δεν το ξανάφησε. Σιγά-σιγά μάλιστα το κακό χειροτέρευε, κι ήλθε εποχή που το κρασί δεν του έφτανε. Κατέφυγε τότε σε δυνατά πιοτά …
Του άρεσαν πολύ οι γυναίκες. Το όνομά του, η προσωπική του αξία, έκαναν ώστε να τον κυνηγούν οι γυναίκες. Προτιμούσε τις ξανθές, χωρίς όμως να περιφρονεί και τις άλλες. Του άρεσε να διατηρεί πολύ λίγο κάθε ερωτική του σχέση. Δεν άκουσα ποτέ από τον Δημήτρη ότι ο ποιητής σχεδίασε ποτέ να πάρει γυναίκα. Οπωσδήποτε ποτέ δεν έφτασε σε σημείο ώστε να κλείσει αρραβώνα με καμία, όπως ξέρω καλά. Είχε αποκτήσει όμως μία νόθο κόρη, που δεν ξέρω τι απέγινε…. ¨Ένα από τα γεγονότα που τον λύπησαν περισσότερο στη ζωή του ήταν και ο θάνατος της Μαρίας Παπαγεωργοπούλου, της περίφημης “Φαρμακωμένης“ του.
Ο αδελφός του μου βεβαίωνε συχνά ότι ο ποιητής τού ορκίστηκε με δάκρυα στα μάτια ότι όσα ο κόσμος έλεγε ήταν ψέματα, ότι δεν είχε ποτέ καμιά σχέση παράνομη με την όμορφη αυτή κοπέλα, με την οποία μόνο ψυχικός και διανοητικός δεσμός τους ένωνε και η οποία τον ευχαριστούσε όταν του απήγγειλε τα τραγούδια του ή του τραγουδούσε απαλά, γλυκά, νανουριστικά…
Στα τελευταία δυο χρόνια της ζωής του ποιητή φαίνεται ότι το μυαλό του δεν ήταν σαν πρώτα ξάστερο. Η σωματική αρρώστια, που από καιρό τον πείραζε, τον έκανε να πίνει όλο και περισσότερο. Στο τέλος είχε παραδοθεί τέλεια στο φρικτό αυτό πάθος. Το γεγονός είναι πως προσβλήθηκε από συμφόρηση του εγκεφάλου. Λίγο πριν πεθάνει τον έπιασε παραλήρημα, μέσα στο οποίο απάγγειλε ένα ποίημά του. Και έπειτα αμέσως, ξαφνικά, με το λόγο στο στόμα, ο ποιητής έσβησε».
«Πολλά έχουν γραφτεί για την ερωτική ζωή του. Αρκετοί ερευνητές αφήνουν να εννοηθεί, πως υπάρχει μεγάλη πιθανότητα, να μην ήταν ετεροφυλόφιλος, καθώς δεν παντρεύτηκε ποτέ και δεν υπάρχει καμία άλλη αναφορά γυναικείας παρουσίας στη ζωή του. Φυσικά, γνωρίζουμε ελάχιστα για τη ζωή του στην Ιταλία, οπότε είναι δύσκολο να κρίνουμε. Επιπλέον, αυτή η απουσία αναφορών στην προσωπική του ζωή, ίσως και να οφείλεται περισσότερο στο γεγονός, ότι πολλοί ερευνητές του φοβούνται να αγγίξουν ένα τόσο ευαίσθητο θέμα, για τη ζωή ενός τόσο μεγάλου ποιητή». (Μηχανή του Χρόνου)
Ο Διονύσιος Σολωμός είναι ο ποιητής του εμπνευσμένου από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 «Ύμνου εις την Ελευθερίαν», ποίημα που ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 1823 και δημοσιοποιήθηκε στην Ελλάδα το 1824 (στο πολιορκημένο Μεσολόγγι), στην Ευρώπη το 1825 (στο Παρίσι, σε γαλλική μετάφραση), το 1873 στο Λονδίνο και αργότερα σε άλλες χώρες και γλώσσες. Η περίοδος της δημιουργίας του συνεχίζεται με το εξαιρετικό πεζό «Η γυναίκα της Ζάκυθος» (1826-1829) και τα ανολοκλήρωτα ποιήματα «Ο Κρητικός» (1833), «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» (έως το 1844-45), «Ο Πόρφυρας» (1847), τα οποία θεωρούνται τα καλύτερα έργα του.
Ο «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» αποτελείται από 158 τετράστιχες στροφές και γράφτηκε από τον Διονύσιο Σολωμό στη Ζάκυνθο. Οι δύο πρώτες στροφές του αποτελούν τον Ελληνικό Εθνικό Ύμνο. Η επιλογή του ως εθνικού ύμνου της Ελλάδος και του Διονυσίου Σολωμού ως εθνικού ποιητή έγινε το 1865. Είχε προηγηθεί η μελοποίησή του από τον Κερκυραίο μουσικοσυνθέτη Νικόλαο Μάντζαρο, αρχικά το 1828 πάνω σε λαϊκά μοτίβα και για πέμπτη και τελευταία φορά το 1861 σε ρυθμό εμβατηρίου.
Σημειώνεται ότι στις 18 Νοεμβρίου 1966, το Υπουργικό Συμβούλιο της Κυπριακής Δημοκρατίας υιοθέτησε ως Εθνικό Ύμνο της Κύπρου τη μουσική του Εθνικού Ύμνου της Ελλάδος.
