Με ιδιαίτερη επισημότητα και σε κλίμα συγκίνησης πραγματοποιήθηκαν, την Κυριακή 23 Νοεμβρίου στη Σπάρτη, οι εκδηλώσεις εορτασμού της Εθνικής Αντίστασης και η απόδοση τιμών στους 118 Σπαρτιάτες που εκτελέστηκαν από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής, το 1943 στο Μονοδένδρι.
Παρουσία εκπροσώπων Αρχών, φορέων και απλών πολιτών, η πρωτεύουσα της Λακωνίας απέδωσε φόρο τιμής, για ακόμη μία χρονιά, σε ένα από τα πιο τραγικά και συνάμα ηρωικά κεφάλαια της νεότερης ιστορίας της.
Οι εκδηλώσεις ξεκίνησαν στον Μητροπολιτικό Ναό Ευαγγελιστρίας, όπου τελέστηκε δοξολογία για την Εθνική Αντίσταση και επιμνημόσυνη δέηση υπέρ αναπαύσεως των 118. Ο σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Μονεμβασίας και Σπάρτης κ. Ευστάθιος προεξήρχε της τελετής, ενώ ακολούθησε η κεντρική ομιλία του φιλολόγου, συγγραφέα και δημοσιογράφου Χάρη Βασιλάκου, ο οποίος ανέδειξε τη σημασία της θυσίας των εκτελεσθέντων και το διαχρονικό μήνυμα της Εθνικής Αντίστασης.
Στη συνέχεια, οι επίσημοι μετέβησαν στο Ηρώο των 118 στο Μονοδένδρι, εκεί όπου γράφτηκε το αιματηρό χρονικό της 26ης Νοεμβρίου 1943. Σε ατμόσφαιρα βαθύτατου σεβασμού τελέστηκε επιμνημόσυνη δέηση, ενώ ακολούθησαν το προσκλητήριο των εκτελεσθέντων, η κατάθεση στεφάνων, η τήρηση ενός λεπτού σιγής και η ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου. Η λακωνική γη έμοιαζε να συμμετέχει στη σιωπή και τη μνήμη, θυμίζοντας ότι το Μονοδένδρι παραμένει τόπος ζωντανής ιστορικής μνήμης.
Κορύφωση ανήμερα της επετείου
Το πρόγραμμα μνήμης για τους 118 ολοκληρώνεται την Τετάρτη 26 Νοεμβρίου, στις 5 μμ, στο Πάρκο Οσίου Νίκωνος (ΟΤΕ). Το τελετουργικό περιλαμβάνει επιμνημόσυνη δέηση, ομιλία, προσκλητήριο πεσόντων, κατάθεση στεφάνων και την ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου. Η Σπάρτη καλείται και πάλι να αποτίσει φόρο τιμής στους ανθρώπους που πλήρωσαν με τη ζωή τους το τίμημα της ελευθερίας.
Ένα ομαδικό έγκλημα
και μια μνήμη που δεν σβήνει
Η εκτέλεση των 118 -ή 100 κατά άλλους όπως ο Κωνσταντίνος Τζανετάκος- στο Μονοδένδρι Σπάρτης, στις 26 Νοεμβρίου 1943, αποτελεί μία από τις πιο μαύρες και ταυτόχρονα πιο ηρωικές σελίδες στην περίοδο της γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα. Πρόκειται για ένα βαθιά οδυνηρό και βάναυσο γεγονός που σημάδεψε όχι μόνο τη Λακωνία, αλλά και ολόκληρη τη χώρα.
Στις 25 Νοεμβρίου 1943, ομάδα του ΕΛΑΣ έστησε ενέδρα σε γερμανική φάλαγγα οχημάτων στο δρόμο Τρίπολη–Σπάρτη, στη θέση «Λογγάκι». Η επίθεση προκάλεσε απώλειες στους Γερμανούς και αποτέλεσε τη «σπίθα» για τα απάνθρωπα αντίποινα που θα ακολουθούσαν. Οι γερμανικές δυνάμεις σε συνεργασία με ταγματασφαλίτες αποφάσισαν άμεσα τη «συλλογική τιμωρία». Στη διάρκεια της νύχτας συγκέντρωσαν κρατούμενους από τις φυλακές Τρίπολης –πολλοί εκ των οποίων βρίσκονταν εκεί για μήνες ως ύποπτοι ή καταγγελλόμενοι για αντιστασιακή δράση.
Τα φορτηγά με τους ομήρους κατέφθασαν στο Μονοδένδρι. Εκεί, κάτω από τον παγερό πρωινό ουρανό της 26ης Νοεμβρίου, οδηγήθηκαν σε σειρά μπροστά από τα πολυβόλα. Η διαδικασία ήταν ψυχρή και μηχανική. Οι όμηροι εκτελέστηκαν ομαδικά, χωρίς κανένα ίχνος διαδικασίας ή εξατομίκευσης κατηγορίας –μονάχα ως αριθμός αντιποίνων. Παρ’ όλα αυτά, η αξιοπρέπεια και η ψυχική δύναμη πολλών από αυτούς ξεχώρισαν μέχρι την τελευταία στιγμή. Ο νεαρός γιατρός, Χρήστος Καρβούνης, μορφωμένος στη Γερμανία και γνώστης της γλώσσας, δέχτηκε πρόταση να εξαιρεθεί από την εκτέλεση. Τότε, ο Χρήστος Καρβούνης αποκρίθηκε: «Ή όλοι, ή κι εγώ μαζί τους»! Κι ας του φώναζαν οι συναγωνιστές του, «φύγε γιατρέ, φύγε γιατρέ». Σε διάλογο με Γερμανό, φέρεται να είπε ότι η εκτέλεση αθώων για αντίποινα είναι πράξη βάρβαρη, αντίθετη στο Διεθνές Δίκαιο και τους κανόνες του πολέμου. Στάθηκε στο πλευρό των υπολοίπων μέχρι το τέλος, αφήνοντας μια συγκλονιστική παρακαταθήκη ανθρωπιάς και ηρωισμού.
Πολλοί εκτελεσθέντες υπήρξαν ενεργά μέλη του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ και άλλων αντιστασιακών οργανώσεων. Άλλοι ήταν απλοί πολίτες που βρέθηκαν στη δίνη του πολέμου. Η κοινή τους μοίρα όμως τους έκανε όλους σύμβολα ενός ολόκληρου λαού που αντιστάθηκε.
Η Σπάρτη έμεινε βουβή μετά την εκτέλεση. Οικογένειες ξεκληρίστηκαν, παιδιά ορφάνεψαν και η κοινωνική και οικονομική ζωή συγκλονίστηκε. Παρ’ όλα αυτά, η τοπική κοινωνία μετέτρεψε τον πόνο σε μνήμη και τη μνήμη σε καθήκον: Αυτή η ομαδική σφαγή να μην περιέλθει ποτέ στη λήθη.
Η σημασία και ο συμβολισμός
της θυσίας σήμερα
Τα γεγονότα του 1943 δεν αποτελούν μια λησμονημένη σελίδα της Κατοχής. Συνιστούν ένα σύμβολο της αντιστασιακής δράσης, υπενθύμιση της θηριωδίας του ναζισμού, μάθημα ενότητας και συλλογικότητας, άσκηση ευθύνης απέναντι στην ιστορική μνήμη. Η ιστορία τους φωτίζει τον δρόμο της Δημοκρατίας και της ελευθερίας –το τίμημα των οποίων πληρώθηκε ακριβά.
Ο ετήσιος εορτασμός της Εθνικής Αντίστασης και των εκτελεσθέντων του Μονοδενδρίου δεν αποτελεί μόνο ιστορικό καθήκον, αλλά και υπόμνηση του χρέους απέναντι σε όσους αντιστάθηκαν στον κατακτητή με αυταπάρνηση και πίστη στην πατρίδα.
Σήμερα, 82 χρόνια μετά, η Σπάρτη, με συνέπεια και σεβασμό, συνεχίζει να διατηρεί άσβεστη τη μνήμη τους, επιβεβαιώνοντας ότι η ιστορία δεν ξεθωριάζει όταν τιμάται με αξιοπρέπεια και συνείδηση.
φωτογραφίες (από Μονοδένδρι): Δημήτριος Σκιαδάς
