Ο Ross Daly μοιάζει να έχει φτιάξει έναν δικό του χάρτη ήχων, όπου κάθε στάση, από την Ιρλανδία και τη Μέση Ανατολή μέχρι την Ινδία και την Κεντρική Ασία, έγινε σκαλί στην πορεία του προς μια μοναδική μουσική γλώσσα. Το 1982 ίδρυσε το Labyrinth Musical Workshop στο Χουδέτσι της Κρήτης, ένα εργαστήρι συλλογικής έρευνας και πειραματισμού. Εκεί συγκεντρώθηκαν μουσικοί, δάσκαλοι και σπάνια όργανα από όλον τον κόσμο, ενώ από το 1997 τα σεμινάρια του Labyrinth εξελίχθηκαν σε διεθνές σημείο αναφοράς για τη μελέτη των modal (τροπικών) παραδόσεων. Η τροπική (modal) μουσική είναι ένα μουσικό σύστημα που βασίζεται σε «τρόπους», δηλαδή σε ιδιαίτερες κλίμακες και μελωδικούς χαρακτήρες που έχουν δικούς τους κανόνες, αισθητική και εκφραστικότητα. Σε αντίθεση με τη δυτική αρμονική μουσική, που στηρίζεται κυρίως στις συγχορδίες και την αρμονική εξέλιξη, η modal μουσική δίνει έμφαση στη μελωδία, στις μικροτονικές αποχρώσεις και στο πώς ένα μοτίβο «ξεδιπλώνεται» στο χρόνο. Είναι ένας κόσμος όπου ο ήχος εξελίσσεται οργανικά, σχεδόν αφηγηματικά, και όπου κάθε τρόπος δημιουργεί μια ξεχωριστή ψυχική ατμόσφαιρα, από το μυσταγωγικό ως το εκστατικό. Παράλληλα, η δημιουργικότητά του εκφράστηκε και στην κατασκευή οργάνων: το 1990 σχεδίασε μια νέα εκδοχή της κρητικής λύρας, με συμπληρωματικά ηχοσώματα (sympathetic strings) και στοιχεία από το ινδικό sarangi, μια παρέμβαση που αντικατοπτρίζει την επιμονή του στο να ενώνει τεχνικές και ιδέες από διαφορετικά πολιτισμικά πεδία.
Ως ερμηνευτής, συνθέτης και οργανωτής, ο Daly έχει μια σταθερή, διεθνή παρουσία: πάνω από τριάντα πέντε άλμπουμ καταγράφουν τόσο πρωτότυπες συνθέσεις όσο και μεταγραφές και συλλογές μελωδιών που μάζεψε στις περιοδείες του, ενώ οι σκηνές στις οποίες έχει εμφανιστεί εκτείνονται από το Théâtre de la Ville του Παρισιού μέχρι φεστιβάλ στην Ευρώπη και την Ασία. Το 2004 ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση του πολιτιστικού προγράμματος για την πόλη του Ηρακλείου στους Ολυμπιακούς Αγώνες, το πρόγραμμα «Crete, Music Crossroads», οργανώνοντας και επιβλέποντας δεκαπέντε συναυλίες με περίπου 300 μουσικούς από όλον τον κόσμο, φέρνοντας στη σκηνή διεθνείς προσωπικότητες και υπενθυμίζοντας με εντυπωσιακό τρόπο το ρόλο της Κρήτης ως μουσικό σταυροδρόμι. Όμως, ίσως το πιο μόνιμο αποτύπωμά του να είναι το ίδιο το Labyrinth: ένας ζωντανός θεσμός που έχει μεταμορφώσει την τοπική παράδοση σε πεδίο παγκόσμιας συνάντησης, και που συνεχίζει να διαμορφώνει γενιές μουσικών με την ιδέα ότι η παράδοση δεν είναι μουσειακή, αλλά διάλογος.
Ο Daly ξεφεύγει από τα όρια του απλού λυράρη, είναι ένας πνευματικός ταξιδιώτης της μουσικής, ο οποίος έχει καταγράψει χιλιάδες χιλιόμετρα μελωδίας πάνω στον παλμό των παραδοσιακών modal μουσικών παραδόσεων. Από τον πρώτο του δίσκο, Oneirou Topi (1982), ξεκίνησε μια πορεία γεμάτη αναζήτηση, και μέσα από άλμπουμ-ορόσημα, όπως το Echo of Time (2003), κατάφερε να ενώσει την κρητική λύρα, τον ήχο της Ανατολής και του Μεσογείου, σε έναν ήχο που δεν ανήκει σε καμία γεωγραφία, παρά μόνο στην παγκόσμια πεμπτουσία της μουσικής. Σε αυτόν τον δίσκο, όπως και σε πολλές άλλες δουλειές του, συναντιούνται η προσωπική του προσέγγιση και η βαθιά γνώση των modal μορφών, αποτέλεσμα δεκαετιών μελέτης, ταξιδιών και διαπολιτισμικής έρευνας. Με τις συνεργασίες του κατάφερε να οικοδομήσει γέφυρες ανάμεσα σε πολιτισμούς: στο άλμπουμ Iris, για παράδειγμα, δίνει χώρο σε σημαντικούς μουσικούς από την Ινδία, προσθέτοντας έτσι βάθος και παγκόσμια διάσταση στην έκφραση της σύνθεσης. Μέσα από συνεργασίες με μουσικούς και συγκροτήματα όπως το Chemirani Trio και με καλλιτέχνες όπως η Kelly Thoma, ο Daly δημιούργησε μουσικές συναινέσεις που αγκαλιάζουν Ανατολή και Δύση, παραδοσιακό και πειραματικό, τοπικό και παγκόσμιο, αποδεικνύοντας ότι το ταλέντο του δεν είναι μόνο στην εκτέλεση, αλλά και στην ικανότητα να συνδέει ανθρώπους, ήχους και κουλτούρες μέσα από τη μουσική.
Ο «ΛΤ» είχε τη χαρά να συνομιλήσει μαζί του σε μια εκ βαθέων συνέντευξη στην Ιλέην Ρήγα.
Η μουσική σας πορεία είναι μοναδική, συνδυάζοντας παραδόσεις από Κρήτη, Ανατολή και Μέση Ανατολή. Ποιες ταξιδιωτικές εμπειρίες και συναντήσεις θεωρείτε τις πιο καθοριστικές για τον σχηματισμό της δικής σας μουσικής ταυτότητας και φιλοσοφίας;
Για μένα όλες οι ταξιδιωτικές εμπειρίες υπήρξαν σημαντικές και καθοριστικές για τη διαμόρφωση της δικής μου «ματιάς» τόσο στη μουσική όσο και στη ζωή γενικότερα. Πάντα θεωρούσα ότι τα ταξίδια είναι ίσως η κορυφαία εκπαιδευτική εμπειρία που μας προσφέρεται. Μας ανοίγουν τους ορίζοντες και μας δίνουν τη δυνατότητα να δούμε όχι μόνο καινούρια και πρωτόγνωρα πράγματα, αλλά και οικεία πράγματα μέσα από μια εντελώς διαφορετική οπτική. Στη μουσική αυτή η εμπειρία είναι ιδιαίτερα σημαντική.
Πέρα από τα παραδοσιακά όργανα που παίζετε, έχετε δημιουργήσει και ένα δικό σας, το Νακ Tarhu. Μιλήστε μας λίγο για τη γέννηση αυτού του οργάνου, τι διαφορά έχει από τη λύρα ή το λυράκι, ποια ανάγκη σάς οδήγησε στη δημιουργία του, πώς το εμπνευστήκατε και ποιο είναι το μουσικό του αποτύπωμα στη δουλειά σας.
Το λυράκι είναι ένα ήδη υπαρκτό όργανο της κρητικής παράδοσης, το οποίο παιζόταν παλιότερα και τα τελευταία χρόνια επιστρέφει ως έναν βαθμό. Αυτό που έχω δημιουργήσει εγώ είναι η Κρητική λύρα με συμπαθητικές χορδές, καθώς και, σε συνεργασία με τον Αυστραλό οργανοποιό Peter Biffin, το Νακ Tarhu.
Η λύρα με συμπαθητικές χορδές είναι μια κανονική κρητική λύρα στην οποία έχουν προστεθεί άλλες 22 χορδές, που πάλλονται σε συμπαθητική δόνηση με τις τρεις κύριες χορδές όπου παίζονται οι μελωδίες. Όργανα με συμπαθητικές χορδές υπάρχουν σε διάφορα μέρη του κόσμου, όπως η Ινδία, το Αφγανιστάν και, πιο κοντά σε εμάς, η Βουλγαρία με τη γκαντούλκα.
Το Nακ Tarhu μπορεί επίσης να θεωρηθεί ως μια προέκταση της λύρας· η διαφορά του είναι ότι ο ήχος παράγεται με τη χρήση cone resonator αντί για το παραδοσιακό ξύλινο καπάκι μιας λύρας ή ενός βιολιού.
Πώς εξελίχθηκε η σχέση σας με την κρητική λύρα και πώς τη συνδέετε με τις άλλες μουσικές παραδόσεις που μελετάτε και εκτελείτε;
Η λύρα ήδη υπάρχει σε πολλές άλλες μουσικές παραδόσεις, τόσο στον Ελλαδικό χώρο όσο και σε άλλες χώρες όπως η Τουρκία, η Ιταλία, η Βουλγαρία κ.α. Είναι από μόνη της ένα όργανο με μια μεγάλη γκάμα τεχνικών και εκφραστικών δυνατοτήτων. Σε κάθε παράδοση η μουσικό είδος στην οποία θέλουμε να την εντάξουμε, συνήθως χρειάζεται να επινοήσουμε ή να ανακαλύψουμε κάποιες νέες τεχνικές και διαφορετικούς τρόπους παιξίματος προκειμένου να τοποθετηθεί με τρόπο φυσικό μέσα σε ένα νέο «περιβάλλον».
Από το 1982, το μουσικό σας εργαστήρι «Λαβύρινθος» είναι τόπος μάθησης, έκφρασης και δημιουργίας με επίκεντρο την τροπική μουσική και το πάντρεμα των παραδοσιακών ήχων και οργάνων σε νέα μουσικά μονοπάτια. Ποιες είναι οι ελπίδες και τα όνειρά σας για το μέλλον του εργαστηρίου; Υπάρχει αγάπη και ενδιαφέρον από τη νέα γενιά για την τροπική μουσική και τα παραδοσιακά όργανα; Τι συμβουλή δίνετε στους νέους ανθρώπους που ξεκινούν τώρα το δικό τους μουσικό ταξίδι;
Το Μουσικό Εργαστήρι Λαβύρινθος είναι για μένα κάτι πολύ σημαντικό. Είναι ένας χώρος στον οποίο μουσικοί από διάφορα μέρη του κόσμου συναντιόνται και μοιράζονται ακούσματα, εμπειρίες, μουσικά ιδιώματα και τεχνικές πληροφορίες ακόμα. Διοργανώνουμε σεμινάρια κυρίως που εστιάζονται είτε σε συγκεκριμένα όργανα, σε συγκεκριμένες μουσικές παραδόσεις, ή σε κάποιες πτυχές της μουσικής πράξης γενικότερα όπως είναι η σύνθεση, η διαμόρφωση μουσικών συνόλων και τεχνικές ηχογράφησης ακόμα. Εμείς απλώς υπηρετούμε τις μουσικές παραδόσεις από το ευρύτερο χώρο της τροπικής μουσικής όσο μπορούμε καλύτερα και έχουμε εμπιστοσύνη ότι αυτές θα βρουν το δρόμο τους. Μαζί με δουλειά πάνω σε ήδη υπαρκτές μορφές μουσικών παραδόσεων, μας ενδιαφέρει πολύ τόσο η σημερινή δημιουργία όσο και οι διαπολιτισμικές συνεργασίες.
Ως συμβουλή σε νεότερους μουσικούς που τώρα ξεκινούν τη πορεία τους, θα έλεγα να μελετήσουν όσο μπορούν το συσσωρευμένο υλικό που μας έρχεται από το παρελθόν, αλλά να δώσουν τουλάχιστον εξίσου μεγάλη έμφαση στη σημερινή δημιουργία. Το υλικό του παρελθόντος είναι η αφετηρία μας, εάν όμως το κάνουμε ο προορισμός μας, τότε η παράδοση γίνεται φολκλόρ και χάνει την ουσία της. Με λίγα λόγια ο κάθε μουσικός οφείλει να μάθει όσο μπορεί περισσότερα, αλλά να είναι πάντα ο εαυτός του.
Η solo συναυλία που αναμένουμε στη Σπάρτη αδιαμφισβήτητα έχει διαφορετικό χαρακτήρα από τις κλασικές συνεργασίες με άλλους μουσικούς. Τι επιθυμείτε να νιώσει το κοινό το βράδυ της Δευτέρας, τι θα θέλατε να μείνει στην ψυχή των ακροατών όταν ο ήχος της μουσικής σβήσει;
Αρκετά συχνά οι σόλο συναυλίες τείνουν να αποκτούν το χαρακτήρα της επίδειξης της δεξιοτεχνίας, δηλαδή εστιάζονται στον μουσικό που θέλει να δείξει και να αποδείξει κάτι για τον εαυτό του. Εγώ δεν έχω καθόλου έναν τέτοιο σκοπό στο νου μου κάνοντας μια σόλο συναυλία. Για μένα, η προσέγγιση της μουσικής σύνθεσης με ένα μόνο όργανο με υποχρεώνει να δω το κάθε μουσικό κομμάτι μέσα από μια εντελώς διαφορετική, αλλά εξίσου ενδιαφέρουσα, οπτική, όσο έχει να το δω μέσα από ένα πιο πολυφωνικό πρίσμα. Το ένα όργανο μόνο του σε διάλογο με τη σιωπή έχει μια εσωτερικότητα μοναδική που πάντα με γοήτευε και ακριβώς αυτή η αίσθηση με έκανε να θελήσω να τη μοιραστώ με τους ακροατές.
Μετά από τόσες δεκαετίες αφοσίωσης στην αναζήτηση, στη μελέτη και στη δημιουργία, τι σας συγκινεί ακόμη στη μουσική; Ποιο είναι το «μυστικό νήμα» που σας κρατάει σε αυτή τη διαδρομή και σας δίνει την επιθυμία να συνεχίζετε;
Το ταξίδι της μουσικής εννοείται ότι δεν τελειώνει ποτέ. Γι’ αυτό όσοι ασχολούμαστε ως υπηρέτες αυτής της ιερής τέχνης αγαπάμε τη διαδικασία πολύ περισσότερο από το αποτέλεσμα. Και, να είμαστε ειλικρινείς, «αποτέλεσμα» μάλλον δεν υπάρχει σε αυτό που δεν τελειώνει ποτέ. Κάθε μέρα είμαστε σε έναν καινούριο σταθμό στο ταξίδι μας και το τι μας επιφυλάσσουν οι επόμενοι σταθμοί είναι άγνωστο. Κάποιοι ίσως θα αναρωτηθούν, μα δεν είναι κάπως απογοητευτικό να διανύεις ένα δρόμο για ολόκληρη τη ζωή σου και στο τέλος να συνειδητοποιείς ότι είσαι ακόμα ίσα ίσα στην αρχή του δρόμου; Για μένα όλη η μαγεία σε ακριβώς αυτό βρίσκεται. Χίλιες φορές καλύτερα για μένα είναι να ξοδέψω όλη μου τη ζωή στην προσπάθεια να γνωρίσω και να βιώσω κάτι τόσο τεράστιο και πλούσιο σε περιεχόμενο όσο είναι η μουσική, και ας φτάνω μόνο στην αρχή του δρόμου, παρά να φτάσω στο τέλος ενός δρόμου που τελικά δεν οδηγεί πουθενά.
Η σημερινή εκδήλωση σηματοδοτεί μια ξεχωριστή στιγμή για την πόλη, καθώς η Πνευματική Εστία Σπάρτης εγκαινιάζει το πρόγραμμα εκδηλώσεων Δεκεμβρίου ’25 και Ιανουαρίου ’26 φιλοξενώντας τον διεθνούς κύρους Ross Daly. Με μια μοναδική solo συναυλία, στις 19:00, ο σπουδαίος μουσικός και δάσκαλος της τροπικής μουσικής προσκαλεί το κοινό σε μια βαθιά, προσωπική αναζήτηση μέσα στον σύγχρονο τροπικό ήχο. Η παρουσία του στη Σπάρτη και η σημερινή του εμφάνιση αποτελούν μια σπάνια ευκαιρία επαφής με έναν δημιουργό που εξακολουθεί να εμπνέει, να ανοίγει δρόμους και να διευρύνει τα μουσικά μας όρια.
